Бухгалтерлік есеп негіздері шпор
1. Қазақстандағы заңнамалық бухгалтерлік есепті реттеу
2. Экономикалық ақпарат көзі ретінде қаржылық есептілік
3. Бухгалтерлік есеп тұжырымдамасы мен принциптері
4. Бухгалтерлік есеп мәні мен объектілері
5. Бухгалтерлік есепке алу әдісінің элементтері
1. Қазақстандағы заңнамалық бухгалтерлік есепті реттеу / Бухгалтерлік есептің методологиялық негіздері, ұйымдастыру мен жүргізу тәртіп нормативті (ереже белгілейтін) құжаттар жүйесімен реттеледі. Бес деңгейлі жүйе бөлініп шығады: заңнамалық; қаржылық есептің халықаралық стандарттары (ҚЕХС); құқықтық-нормативтік нұсқаулар; есеп саясаты мен кәсіпорынның (жұмыс) құжаттары.
Нормативтіқұжаттар жүйесінің бірінші заңнамалықдеңгейіне мына заңдар жатады
ҚР азаматтық кодексі, 1 және 2 бөлімдер.
Нормативті құжаттарының төртінші деңгейі кәсіпорынның есеп саясаты мен қызмет құжаттары. Олар ұйымның есеп жүргізу ерекшеліктерін белгілейді. Маңызды құжаттардың бірі болып кәсіпорынның есептік саясатын бекіту туралы бұйрық саналады.
Есеп саясаты — бухгалтерлік есепті жүргізу Қазақстан Республикасының заңнамасының талаптарына сәйкес ұйымның бухгалтер есепті жүргізу мен қаржылық есеп беруді жасау үшін қабылдаған принциптері, негіздер, шарттар, ережелер мен практика.
Есеп саясатын құрайтындар:
1. Бухгалтерлік есептің әдістемесі.
1.1.Объектілері негізгі құрал-жабдықтарға және шаруашылық керек-жарақтарына жатқызу белгілері (критерийлері).
1.2.Негізгі құрал-жабдықтардың амортизациясын есептеу әдістері.
Негізгі құрал-жабдықтарды есептеу мен қаржыландыру тәртібі.
1.4.Материалдық емес активтер бойынша амортизацияны есептеу тәртібі.
1.5.Материалдық-өндірістік қорлардың есептік топтарын жасау.
1.6.Материалдық құндылықтарды дайындау, алу, бағалау операцияларын шоттарда көрсету әдістері.
1.7.Өндіріс шығындарын топтастыру мен есептен шығару. Жанама шығындарды бөлу әдісі. Болашақ кезеңдер шығындарды өтеу мерзімі. Бітпеген өндірісті бағапау. Өнімнің, жұмыстың, көрсетілген қызметтің өзіндік құнын калькуляциялау тәсілі.
1.8.Өнім шығару, жұмыс көрсететін қызметті есептеу әдістері.
1.9.Өнімді (тауарды, жұмысты, көрсетілген қызмет) өткізуден түскен кірісті тану.
1.10.Бағалау резервтерін құру тәртібі.
1.11.Қарыз бойынша процентті есепте көрсету.
1.12.Бағамдық айырманы есептеу тәсілі.
2. Бухгалтерлік есепті жүрізу техникасы.
2.1. Шоттардың жұмыс жоспарын жасау.
2.2. Бухгалтерлік есеп түрін таңдау.
2.3. Есеп ақпаратын өндеу технологиясы (қолмен, автоматтандырылған, компьютерлік).
2.4. Өндірістілік бақылау мен есептілікті ұйымдастыру.
2.5. Мүлік пен міндеттемелерді түгендеу жүргізудің саны мен
3. Бухгалтерлік қызметті ұйымдастыру.
3.1. Бас бухгалтердің құқықтары мен міндеттері.
3.2. Бухгалтерлік қызметтің басқа бөлімшелер мен өзара іс-
3.3. Бухгалтерлік ақапаратты ұйымдық құру.
3.4. Жеке есептік топтар, бөлімшелер мен қызметкерлердің
құрама мен бірге бағыныштылығы.
Есеп ақпараты қызметкерлерінің қызметтік нұсқауларын әзірлеу.
Кәсіпорынның есеп саясаты кәсіпорын басшысының бұйрығымен күнтізбелік жыл басталғанға дейін ресімделуге тиіс. Жыл ішінде есеп саясатында өзгерістер болмайды. Республиканың Заңнамалар мен бухгалтерлік есепті реттеудің нормативті реттеуінде өзгерістер болған жағдайда, меншік иелері ауысып немесе қайта құрылғанда есеп саясатына өзгерістер енгізілуі мүмкін. Оларды есепті жыл басталғанға дейін басшының бұйырығымен ресімделеуі және кейінгі жылдың 1 қаңтарына дейін қолданылады. Қазіргі жағдайларда бухгалтерлік есепті реттеу тек негізгі нормативті ұйғарыммен ғана атқарылады. Есеп жүргізудің жалпы ережелері орталықтанып, белгіленеді; оларды нақтылау мен орындау тетігі әрбір кәсіпорында жасалады және есеп саясатында көрсетіледі. Осылайша бүгінде Қазақстан Республикасында бухгалтерлік басқару есебі дамуына кейбір кедергілер кездесіп отырған жоқ. Бірақ жинақталған тәжірибе мен дәстүрді ескере отырып, оның кәсіпорындарда қалыптасуы мен дамуына объективті алғы шарттар пісіп-жетілді
2. Экономикалық ақпарат көзі ретінде қаржылық есептілік / Кез-келген басқару жүйесі ақпараттық қамтамасыздықтың сәйкесті жүйесін қажет етеді. Ақпаратты жинақтау, өңдеу, жалпылаудың ең негізгі механизмі бухгалтерлік есеп болып табылады.
Шаруашылықтың қазіргі жағдайына кәсіпорының күрделі экономикалық механизмімен дер кезінде және шынайы экономикалық ақпаратты нақты түрде беретін бухгалтерлік есеп жүйесінсіз мүмкін емес.
Шаруашылық қызметті жүргізгені туралы бастапқы берілгендер бухгалтерлік есепте қаржылық ресурстардың жекелеген түрлері, олардың қайнар көздері немесе пайда болған міндеттемелердің жағдайы туралы көптеген ақпататтық көрсеткіштерді қалыптастырады.
Бухгалтерлік есепте жүргізілген жекеленген фактілер туралы берілгендерді кәсіпорынның шаруашылық қызметі туралы және оның нәтижесі жайлы ақпаратқа жүйелендіреді.
Экономикалық ақпарат жүйесіндегі басқару функциясына байланысты нормативті, жоспарлы, есептік және талданатын ақпарат болып бөлінеді.
Әрбір шаруашылық операция - бұл орындалатын орны, уақыты және басталуы мен аяқталуы нақты белгіленетін процес. Экономикалық ақпараттар көзі ретіндегі қаржылық есептілік және оны пайдаланушылар жіктемесі.
Қаржылық есептілік – бұл дара кәсіпкердің немесе ұйымның қаржылық жағдайы, қызметінің нәтижелері және қаржылық жағдайындағы өзгерістер туралы ақпаратты білдіреді.
Мемлекеттік мекемелердің қаржылық есептілігін қоспағанда, қаржылық есептілік мыналарды қамтиды:
1) бухгалтерлік баланс;
2) пайда мен зияндар туралы есеп;
3) ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп;
4) капиталдағы өзгерістер туралы есеп;
5) түсіндірме жазба.
3. Бухгалтерлік есеп тұжырымдамасы мен принциптері / Кез келген ғылымның, соның ішінде бухгалтерлік есептің принципінің болуы заңдылық. Латын тілінен аударғандағы принцип сөзі мағынасы жағынан-бастамасы, негізі деген түсінікті білдіреді. Қаржылық есеп беру тұжырымдамасы (концепциясы) шаруашылық үдерістері барысында шешім қабылдау үшін бухгалтерлік ақпараттық мәліметтердің қажеттілігін анықтайды. Жалпы оқулықтар мен оқу құралдарын оқи отырып бухгалтерлік есептің жиырмадан астам принципін кездестіруге болады. Авторлар өз еңбегі барысында оларды кей кездері белгілі бір ұқсастықтарына қарай біріктіріп отырады. Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп стандарттарында бухгалтерлік есептің мына төмендегідей принциптері анықталған:
— әділетті әрі тура көрсету;
Түсініктілік, маңыздылық, сенімділік және салыстырмалық деп аталатын төрт принцип-бухгалтерлік есептегі ақпараттық мәліметтерінің негізгі, сонымен қатар сапалы мінездемесі болып табылады.
Бухгалтерлік есептің ақпараттық мәліметтері оны пайдаланушыларға шешім қабылдауы барысында түсінікті болу керектігімен түсіндіріледі. Ол үшін бұл мәліметтерді пайдаланушылар бухгалтерлік есеп жайында белгілі бір дәрежеде білімді болулары қажет. Дегенмен де түсініктілік принципі ақпараттық мәліметтерді жәй қарапайым адамдардың, кәсіпқой емес тұлғалардың пайдалануы үшін сапасын төмендету деген түсінікке сай емес. Сонымен қатар осы мақсат үшін оны қаржылық есептен алып тастауға болмайды. Ақпаратты пайдаланушы тұлғалар бұл мәліметтерді түсіну үшін алдын ала кеңес алулары қажет.
Бухгалтерлік ақпараттық мәліметтердің, қаржылық есептің сыртқы пайдаланушыларға олардың шешім қабылдауы үшін қажет болуы мен түсіндіріледі. Олар негізінен бухгалтерлік есеп мәліметтерін келесідей мақсаттарға пайдаланады:
— алдағы уақыттағы экономикалық жағдайды болжау үшін;
— бұрын жасалынған болжамдардың барысында алынған нәтиженің дұрыстығын анықтау үшін.
Бухгалтерлік ақпараттық мәліметтердің маңыздылық деңгейін өлшеу үшін үш түрлі сапалық аспектілер қолданылады.
1) Уақытылы. Бухгалтерлік ақпараттық мәліметтер өз пайдаланушыларына керекті уақытында жеткізіліп отырылуы қажет. Бұл мәліметтің жеткізілу уақытының кешіктірілуі оның маңыздылық деңгейін төмендетеді.
2) Болжамның құндылығы. Өткен немесе қазіргі кездегі жасалынған болжаулардың нәтижесінде алынған бухгалтерлік ақпараттық мәліметтер пайдаланушыларға тиімді болуы қажет.
3) Кері байланыс. Өткен уақытта жасалынған болжамдар немесе оларға енгізілген өзгерістер пайдаланушыларға тиімді, оң әсер етуі қажет.
Берілген ақпараттық мәліметтерде қате болмаса, сондай-ақ пайдаланушылар оған сенімді болса, онда бұл сенімді ақпарат болып табылады.
Қандай да бір кезеңнің бухгалтерлік есеп мәліметтері (қаржылық есебі) өткен уақыттардағы мәліметтермен салыстырылып көрсетілген кезде ғана оның пайдалылығымен мазмұндылығы арта түседі.
Бухгалтерлік есептің ақпараттық мәліметтерінде жазылатын цифрлар кәсіпорынның экономикалық жағдайын суреттейді (бейнелейді) және пайдаланушылар осы мәлімет арқылы түрлі шешім қабылдайды. Сондықтан да әрбір әріптің және цифрдың дұрыс жазылуы үшін сақ болу қажет.
Кәсіпорындағы кез келген операциялар (кірістер, шығыстар) есептеліп отырылуы қажет.
Ұйымның қызметі үздіксіз жалғаса береді деп болжам жасалынады.
Ұйымның бухгалтерлік есеп ақпараттары пайдаланушылардың қажеттілігін қанағаттандыруы қажет. Сондай-ақ пайдаланушылардың кәсіпорын жұмысына (қызметіне) баға беруіне көмек тесуі керек.
Ақпарат сенімді болуы үшін алдын ала бір шешімді қабылдауы арналмаған болуы керек. Егер ақпарат өзінің іріктеліп дайындалуымен немесе ұсынылуымен белгілі бір шешім қабылдауға немесе ойды қорытындылауға жету мақсатымен қалыптастыруға әсер ететін болса ондай ақпараттар бейтарап болмайды. Алдын ала дайындалған ақпараттық мәліметтер болмаған жағдайда, негізделмеген, бір қорытындыға келтірілмеген ойды пайдалану бейтараптыққа сәйкес келеді.
Әділетті әрі тура көрсету принципі
Кәсіпорынның қаржылық қорытынды есебі осы мәліметтерді пайдаланушыларды қаржы жағдайы және ақша қаражаттарының қозғалысы туралы нақты әрі әділетті ақпараттармен қамтамасыз етуі қажет.
Ұйымның қаржылық қорытынды есебіндегі ақпараттық мәліметтер сенімді болуы үшін толық болуды қажет етеді және шыққан шығынға қарай олар мәнді болуы қажет. Мәліметтің толық болмауы оны теріс немесе жалған етеді. Сондықтан да ол сенімсіз және маңызсыз болады.
Кәсіпорын өзінің қызметі барысында таңдап алған есеп жүргізу саясатын есепті кезеңін басынан соңына дейін дәйекті түрде қолдануы қажет.
Есеп қисап жұмысының мақсаты үкіметіміздің экономикалық саясатымен анықталады. Әрбір қоғамның экономикалық теориясында анықталған негізгі заңына сәйкес шешіледі. Яғни, қоғамның бір қалыпты жоспармен дамуы, есеп – қисап көрсеткіші болмаса іске асуы мүмкін емес. Себебі мемлекеттік даму бағыты есеп-қисап мәліметінің көрсеткіштерін негізге ала отырып жасалады. Онымен қатар мүмкіншілігін немесе орындалмау себебін экономикалық талдау арқылы анықтап отыратын да бухгалтерлік есеп. Осы орайда, бухгалтерлік есептің алдына мынадай нақты міндеттер қойылады.
Бухгалтерлік есептің басты міндеті – кәсіпорынның шаруашылық жоспарының орындалуын бақылау. Бұл мақсаттың орындалуы есеп – қисап жұмысының көрсеткіштерімен дәлелденеді. Себебі, барлық кәсіпорын шаруашылығының нәтижесін есеп-қисап алады. Яғни, ол көрсеткіштер жоспардың орындалуы барысын көрсетеді.
Осы орайда, бухгалтерлік есеп көрсеткіштерінің, жоспарлау көрсеткіштермен салыстырып, оның орындалу дәрежесін анықтайды. Бұл мәліметтер кәсіпорын жұмысына басшылық ету үшін өте қажет.
Бухгалтерлік есептің міндеттерінің бірі мемлекеттік, қоғамдық және жекеменшіктің түгелдігін қорғау. Есеп-қисап жұмысында, мемлекет меншігі – ол халқымыздың қазынасы.
Оның молшылығы – еліміздің экономикалық қуатының деңгейін, әрбір кәсіпорын шаруашылықтарын игеру мүмкіншіліктерінің шамасын көрсетеді.
Мемлекет меншігінің ішінде белгілі орын алатындары- өндіріс қоры, өндіріс құрал-жабдықтары, ақша қаражаттары, тұтыну тауарлары. Осы көрсетілген мемлекет меншіктерінің түгелдігін қорғауда бухгалтерлік есептің орны өте жоғары. Осы орайда, айта кететін бір жағдай материалдық жауапкершілік есебін тиянақты бір жүйеде жүргізу ерекше орын алады. Себебі материалдық жауапты адаммен (мекемемен) есеп-қисап уақытылы жүргізілмесе ол жағдай есеп-қисап жұмысының барлық нәтижесін жоққа шығарады.
Бухгалтерлік есептің тағы бір міндеті – кәсіпорындар экономикасын, шаруашылық есептің түбегейлі нәтижесі көрсету.
Түбегейлі қайта құру кезінде барлық кәсіпорындар толық шаруашылық есеппен өзін- өзі қаржыландыруға көшуге тиісті. Шаруашылық есеп жоспарлар шаруашылықты жүргізу әдісі ретінде өндіріс тиімділігін арттыру үшін мейлінше қолайлы жағдайлар жасайтын принциптерге негізделген.
Негізгі принциптер мыналар:
1) қажетті ресурстарды кәсіпорынға немесе бірлестіктерге жарғылық устав арқылы анықтау;
2) шаруашылық дербестік;
3) өндіріске жұмсалған шығындарды оның нәтижелерімен ақшалай түрінде жалғастыру;
4) өз шығынын өзі өтеу және рентабельділік;
5) өндірістің дамуына жұмысшылар ұжымын материалдық жағынан мүдделі ету, экономикалық ынталандыру;
6) шаруашылық қызметіне ақшалай өлшем арқылы бағалау жасау.
Осы айтылған шаруашылық есеп принциптерін негізге ала отырып, әрбір кәсіпорын-мақсаты мен міндеттері жарғы арқылы белгіленген дербес шаруашылық орны бола алады. Оның өз жоспары, тиянақты балансы және мемлекеттік банктерде өзінің есеп айырысу счеттары болады.
Қорыта келген де бухгалтерлік есептің шаруашылық есепті нығайту нәтижесін көтерудегі кәсіпорындарда негізгі қорды пайдалану, айналмалы қорлардың тиімділігі, өндіріс өнімін уақытылы, тиімді бөлініп сатылуын тиянақты есепке алу арқылы орындалады.
Бухгалтерлік есеп заңына сәйкес, бухгалтерлік аудит стандарттар талабына қарай үйлестіру қажет.
Қазақстан Республикасында 1995 жылы 26 қаңтар айында №2732 Президентіміздің Указы бойынша “Бухгалтерлік есеп” туралы заңына сәйкес, (1 қаңтар) 1997 жылдан бастап заң ретінде іске қосылған “Бухгалтерлік счеттардың бас жоспары” бойынша еліміздегі бухгалтерлік есептің міндеттері анықталған.
1) кәсіпорындарды, заң тұлғаларын, барлық субьектілерді тағы басқа жеке субьект шаруашылығы туралы анық, толық мәліметтер мен қамтамасыз ету;
2) мемлекетіміздің тексеруші, бақылаушы мекемелерінің субьекті шаруашылығында заңдылықты кәсіпкерлігін бақылау үшін қажет информациямен қамтамасыз ету.
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есебі бухгалтерлік есеп Стандарттарында және субъектілердің қаржылық-шаруашылық қызметіндегі бухгалтерлік есеп шоттарының Бас есеп жоспарында бекітілген жалпы қағидалары мен ережелерінің негізінде құрылады және ол бүкіл алынған ақпараттарды пайдаланушылардың талабына, қызметтің құрылымына, ұйымның нысанына, айрықша ерекшелігіне есептің сәйкес келуін қамтамасыз етеді. Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектілердің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша, сондай-ақ толық, сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру мүмкін емес.
Экономиканың барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын азайтуға, ысырапты жоюға, бәсекеге жарамды өнімдерді өндіруге, оның сапасын көтеруге, өзіндік құнын төмендетуге, кәсіпорынның материалдық құндылықтарын, ақша қаражаттарын және басқа да ресурстарын заңсыз және тиімсіз жұмсауға және тонауға қарсы күресте бухгалтерлік есептің маңызы мен мәнін айрықша бағаламауға болмайды.
Айтып өткендей салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің міндеттемесі болып табылады және ол салық заңына сәйкес жүргізіледі. Салық кодексі республикалық және жергілікті бюджетке түсетін салықтарды, алымдар мен салымдарды және баска да міндетті төлемдерді білгілейтін, Қазақстан Республикасы зандарымен реттелетін кеден баж салығы, алымы мен төлемдері мәселерін коспағанда, Қазақстан Республикасындағы барлық салықтық қатынастарды реттейтін бірден-бір заңды кұжаты болып табылады. Салық кодексі салықтардың толық тізімін, оларды есептеу тәртібін, салық салу объектілерін, салықтың негізгі түрлері бойынша төлеушілерін анықтайды.
Есепке алынған ақпараттардың көмегімен шаруашылық жүргізуші субъектілердің есебін және олардың құрылымдық бөлімшелердің қызметін жедел басқару үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлар жасау үшін, сөйтіп, мемлекеттік бюджеттің, ел экономикасының даму заңдылықтарын зерделеу және зерттеу мүмкіндіктері пайда болады.
4. Бухгалтерлік есеп мәні мен объектілері / Бухгалтерлік есеп — кәсіпорынның қызметі туралы расталған деректер алу мақсатымен оның қаржы-шаруашылық қызметін бақылау, қорытындылау және бейнелеу әдістемесі мен жүйесі; кәсіпорынның ресурстарын және қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижелерін есептеу жүйесі. Ол қабылданған ережелер бойынша құжаттардың белгіленген нысандарын пайдалана отырып жүргізіледі. Бухгалтерлік есеп-қисаптың зерттеу объектілері — ақшалай нысанда тұлғаланған шаруашылық құрал-жабдығы, олардың өндіріс, орналасу, айналыс барысындағы қозғалысы, сондай-ақ олардың құралу және пайдаланылу көздері Бухгалтерлік есеп кәсіпорынның қызметін бейнеледі. Субъектінің меншігі, шаруашылық құралдарының және оның өндіріс процесіндегі көздерінің қозғалысы бухгалтерлік есептің мәні болып табылады. Жекелеген құрамдас бөліктері бухгалтерлік есептің объектілері деп аталады. Бухгалтерлік есептің объектілеріне мына процестер жатады:
Қамтамасыз ету (дайындау), кәсіпорын алған шикізат, материалдар, отын және басқа материалдық қорлар, сонымен қатар мұндайда жабдықтаушыларымен, транспортық ұйымдармен арада туындаған қарым – қатынастар бухгалтерлік есептің объектілері болып саналады:
Өндірістік, мұнда өнім дайындауда пайдаланылатын өндіріс құралдары, оларға байланысты шығындар бухгалтерлік объектілері болады. Объектілер бухгалтерлік есепте жалақы, амортизация есептеу, еңбек құралдарын есептеп шығару мен өнімнің өзіндік құнын анықтау жолдарымен бейнеленуі:
Өткізу, мұнда сатуға арналған өндіріс өнімдері, өткізу жөніндегі шығындар (буып –түю, орау, іріктеу тасмалдау):
субъектінің сатылған тауар, орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет күшін алған ақшалай түсімі есептелінеді.
Қолда бар құралдарды ұтымды пайдалану, олардың сақталуын бақылауды дұрыс үйымдастыру жіктеу қажеттілігіне байланысты болады.
Кәсіпорынның шаруашылық құралдары құрамы (түрлері), орналасуы, пайда болу көзі мен көздеген мақсаты бойынша жіктеледі.
Бухгалтерлік есептің тұжырымдамалық негізі мынадай аспектілерді қарастырады:
- қаржылык есеп берудің мақсаттары;
- бухгалтерлік есеп пен каржылық есеп берудің негізгі принциптері;
- қаржылық есеп беру элементтерін анықтау, тану және өлшеу.
Қаржылықесеп берудің мақсаттары.Қаржылық есеп берудін негізгі мақсаты пайдаланушыларға қаржылық жағдай. субъектінің қызмет нәтижелері мен қаржылық жағдайындағы өзгерістер жайлы ақпарат ұсыну болып табылады. Дегенмен қаржылық есеп беру экономикалық шешім қабылдау үшін пайдаланушыға кажетті барлық ақпаратты өзіне енгізе алмайды, өйткені есеп негізінде өткен оқиғаларды бейнелейді.
Алайда қаржылық есеп беруде сонымен келесі көрсетілгендерге пайдалы ақпаратгы жинақтайды:
- кредиттерді ұсыну жөніндегі инвестициялық шешімдерді қабылдауға;
- Субъектінің ресурстарымен міндеттемелерін қарауындағы ресурстармен байланысты бағалауга;
- басшы органдардың жұмысын бағалауға.
Экономикалық шешімдерді кабылдау үшін пайдаланушыға субъектінің ақшалай қаражатты генерациялайтын қабілеті, генерациялау мерзімі мен алынған қорытындыларға сенімділік туралы ақпарат керек. Бұл қабілет, мысалы, субъект өзінің қызметкерлері мен жабдықтаушыларына, проценттерді төлей ала ма, кредиттерді жауып, табысты бөле ала ма дегенді анықтайды.
Бұл үшін оларға субъектінің қаржылық жағдайын, іс-әрекетін және өзгерістерін бейнелеп көрсететін ақпарат қажет.
Қаржылық жағдайға ол бақылайтын экономикалық ресурстар, оның қаржылық кұрылымы, өтемділігін, төлем қабілеттілігі мен жұмыс істейтін орта өзгерістерін қабылдауға қабілеттілік әсер етеді.
Өтемділік, төлем қабілеттілігі - каржылық міндеттемелерді осы кезеңде өтегеннен кейінгі жақын арадағы ақшалай қаражаттың бар болуы.
Субъект қызметінің көрсеткіштері, оның тиімділігі, пайдалылығы туралы акпарат экономикалық ресурстарда болатын ықтимал өзгерістерді бағалау ушін керек.
Ақшалай қаражаттың қозғалысы туралы ақпарат субъектінің ақшалай қаржыны алу қабілетін бағалаған кезде пайдалы.
Қаржылық есептер өзара байланысты, өйткені олар шаруашылык өмірдің бірдей фактілерін бейнелейді.
Түсініктеме жазбада (пояснительная записка) пайдаланушыларға қаржылық есеп баптары жөніндегі қосымша мәліметтер болады.
1) субъектінің, сондай-ақ басқа мүдделі тұлғаларды шаруашылык кызмет жайлы толық және күмәнсіз сенімді ақпаратпен камтамасыз ету;
2) субъектінің шаруашылык іс-әрекетін жүзеге асыруда ҚР заңдарын сактауын бақылау үшін мемлекеттік органдарға қажетті ақпаратпен қамтамасыз ету.
Қойылған міндеттерді орындау үшін қаржылық есеп беру негізгі принциптерге (есептеу мен үздіксіз қызмет) және саналык сипаттамаларға (негізгілері - түсініктілігі, орындылығы, сенімділігі жэне салыстармалылығы) сәйкес жасалады.
Кезеңдік қаржылық есеп беру субъект жөніндегі бухгалтерлік ақпаратты топтастырудын негізгі құралы болып табылады.
Элементтер - қаржылық есептерге кіруге тиісті баптар тобы. Қаржылық есеп берудің тұжырымдамасы 7 элемент (активтер, міндеттемелер, капитал (таза активтер (ф. №1), кірістер, шығыстар, пайда, шығындар, зияндар (ф. №2)) белгілейді. Олар ұсынылатын қаржылық есеп беруді пайдаланушыларға пайдалы ақпарат беретін бөлінбес қасиеттері (атрибуттары) болып табылады.
Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік есептің стандарттарына сай мынадай принциптер қабылданған:
Есептеулер.Табыс алынған, ал шығындар жұмсалған сәтінде есепке алынады, зияндар, операциялар мен оқиғалар бухгалтерлік есепте көрсетіледі және қатысты кезеңнің қаржылык есебіне кіреді. Осы принципі бойынша құрылған, қаржылық есеп беру өткен операциялар мен басқадай оқиғалар туралы ақпаратпен қамтамасыз етеді, ол ақшалай қаражат алынған немесе төленген кезде емес, экономикалык шешім қабылдау кезінде пайдаланушылар үшін өте маңызды.
Үздіксіз қызмет.Субъект озінің іс-қызметін белгісіз уақыт кезеңі бойы жалғастырады және оның жақын болашақта таратылатын ниеті жоқ немесе қажеті жоқ, немесе ол қызметінің ауқымын елеулі түрде қыскартпақ емес деп шамаланады.
Қаржылық есеп берудің негізгі саналық сипаттамалары:
Түсініктілік. Қаржылык есеп беруде үсынылған акпарат пайдаланушыға түсінікті болуға тиіс.
Орындылық. Пайдаланушыға өткен, казіргі және болашақ оқиғаларды бағалауға, өткен бағалауды растауга немесе түзетуге комектесіп, экономикалық шешімдерге ықпал ету.
Ақпараттың орындылығына оның сипаты мен елеулілігі маңызды ықпал жасайды. Ақпарат егер оны қалдыру немесе дүрыс ұсынбау пайдаланушының экономикалык шешіміне әсер ете алса, елеулі деп саналады.
Сенімділік. Ақпаратта елеулі к.ателер мен бүрмалаулар жоқ және пайдаланушылар оған гаынайы деи сенуіне боладьт.
Шынайы корсету. Сенімділікті қамтамасыз ету үшін каржылык; жағдай, операция нәтижелері, ақшалай қаражаттың қозғалысы туралы ақпарат операцияларды және тағы басқа оқиғаларды шынайы көрсетуі тиіс.
Мәннің формадан артыкшылығы. Операциялар мен басқа оқиғаларды шынайы ұсыну үшін олар тек зандық формамен ғана емес, оның мәні мен экоиомикалық шындығына сай есептеліп, ұсынылуы қажет.
Бейтараптылық. Қаржылық есеп берудегі ақпараттың сенімділігін қамтамасыз ету үшін акпарат нейтралды, яғни күні бұрын теріс түсінікте болмауы керек.
Байқампаздык (осмотрителъностъ). Активтер мен кірістер кемітілмей, ал міндеттемелер мен шығыстар әдейі арттырылмауы үшін белгісіздік жағдайларында талап етілетін, есептесулерге пікір калыптастырған кезде сақтықтың белгілі бір деңгейін үстау.
Толыктылык. Сенімділікті қамтамасыз ету мақсатында қаржылық есептердегі ақпарат толық болуы тиіс.
Салыстырмалылық. Қаржылық ақапарат пайдалы және мазмүнды болуы үшін есепті кезең салыстырмалы болуы тиіс. Пайдаланушылар субъектінің есеп саясаты, олардағы барлық өзгерістер мен мұндай өзгерістердің нэтижелсрі жайлы хабардар болуы тиіс.
Уақытылылық. Ақпарат ұсынуда акталуға келмейтін тежеу болған жағдайда ол өзінің орындылығын жоғалтуы мүмкін.
Пайда мен шығын арасындавы баланс. Ақпараттан алынагын пайда оны алуға кететін шығыннан асып түсуі тиіс. Пайда мен шығынды бағалау едәуір дәрежеде кәсіби пайымдаудың мәселесі болып табылады.
Сапалық сипаттаулар арасындагы баланс. Қаржылық есеп беруге арнальш қойылған негізгі тағайындауды орындау үшін көбіне тепе-теңдік немесе сапалык сипаттамалар арасындағы ымыра болуы қажст. Қаржылық есепті жасаушылар кәсіби пайымдаудың көмегімен әр түрлі жағдайларда сипаттамалардың салыстырмалы маңыздылығын айқындайды.
Шүбәсіз сенімді және әділ (объективті) көрсету. Негізгі сапалық сипаттамаларды және бухгалтерлік есептің сәйкес стандарттарын қолдану, әдетте, шүбәсіз сенімді және әділ (объективті) ақпарат бар қаржылық есепті жасау мен алаламай корсетуді қамтамасыз етеді.
Автор работы: Пользователь скрыл имя, 03 Ноября 2011 в 16:23, шпаргалка
Работа содержит ответы на вопросы по дисциплине "Бухгалтерлік есеп".
БУХ.doc
1.Шаруашылық есептің даму тарихы 6000 жылға жуық. Алайда, есептің пайда болған күнін нақты көрсету мүмкін емес. Есеп біртіндеп, ұзақ уақыт бойы және белгісіз жағдайда дүниеге келді Шаруашылық қызметтер фактілерін жаппай және жүйелі түрде қадағалау және көрсету қарапайым бухгалтерияны дүниеге әкелді.
Қарапайым бухгалтерия кәсіпорынның барлық материалдық және ақшалай, сонымен қатар есеп айырысуларын бақылауға алуға мүмкіндік берді. Есепті заттық есептеумен, ал есеп айырысуларды - ақшалай бірліктермен жүргізді. Ретке келтірілген есеп тіркегіштері -кітаптар, "кіріс-шығыс", "инвентарь" сияқты ұғымдар пайда болды. Есеп алғашында тіркеу сипатында ғана болды.
Есептің дамуындағы жаңа кезең екі жақты немесе қосарлы бухгалтерияның пайда болуымен сипатталады.
"Бухгалтер" термині XV ғ. Австрияда өмірге келді. Ең алғаш бухгалтер атағын алған лауазымды тұлға Инсбрук есеп палатасының іс жүргізушісі Христофор Штехер болып табылады.
Экономикалық теорияда бухгалтерлік есептің даму кезеңін төрт негізгі кезеңге бөліп қарастырады:
- Тауарлы-ақшалай қатынастарының пайда болуынан бастап XVIII ғ. аягына дейін;
- XVIII ғ. аяғынан XIX ғ. дейін;
- XIX ғ. соңы -XX ғ. басы;
- XX ғ. бастап бүгінгі күнге дейін.
Қазіргі уақытта шаруашылық есептің негізгі 3 түрі ажыратылып көрсетіледі:
1.Жедел немесе оперативті;
Сонымен,шаруашылық есеп - кәсіпорындар мен халық шаруашылығының шаруашылық қызметтерін басқару және бақылау мақсатында сандық-сапалық көрсеткіштермен есептеу және көрсету.
2. Бухгалтерлік есеп әдісі - бухгалтерлік есеп пәнін игеруге көмектесетін тәсілдер мен амалдар жиынтығы.
Бухгалтерлік есеп әдісінің негізгі элементтері мыналар болып табылады:
Құжаттандыру - бухгалтерлік есеп мөліметтеріне заңдық күш беретін орындалған шаруашылық әрекеттері туралы жазбаша куәлік.
Түгендеу - шаруашылық құралдары мен қаржылық міндеттемелердің нақты барын белгілі бір мерзімге бухгалтерлік есеп мәліметтерімен салыстыру жолымен анықтау.
Бағалау - жалпы кәсіпорын бойынша ағымдағы немесе есепті кезеңге жалпылама мәліметтерді алу үшін шаруашылық құралдарын, міндеттемелерді және шаруашылық әрекеттерін ақшалай түрде көрсету әдісі.
Калькуляция - шығынадарды топтастыру, өнімдердің жеке бір түрлерінің және өндіріліп дайындалған материалдық құндылықтардың өзіндік құнын анықтау.
Бухгалтерлік шоттар - шаруашылық құралдарын, олардың құрылу көздерін және шаруашылық әрекеттерін екі жақты жазу әдісімен шартталған сапалы біртекті белгілері бойынша топтастыру және ағымдағы есепке алу.
Екі жақты жазу — шаруашылық әрекеттерді бір мезгілде бірдей сомада екі шотта көрсету, яғни өрбір шаруашылық әрекетін екі рет тең сомамен бір шоттың дебетінде және басқа шоттың кредитінде жазу әдісі.
Бухгалтерлік баланс - белгілі бір мерзімге және ақшалай бағалаумен көрсетілген кәсіпорынның шаруашылық құралдарын экономикалық топтастыру және жалпылау әдісі болып табылады.
Есеп беру - есепті кезеңге кәсіпорынның шаруашылық құралдарын, міндеттемелерінің қозғалысын және қаржылық жағдайын сипаттайтын әрі белгілі бір кесте нысанында көрсетілген бухгалтерлік есеп көрсеткіштерінің жиынтығы.
3. Құжаттарды белгілері бойынша былай жіктеледі:
- Мақсаты бойынша;
- Құрылу тәртібі бойынша;
- Шаруашылық әрекеттердің мазмұны бойынша;
- Әрекеттерді бейнелеу әдісі бойынша;
- Толтыру орны бойынша;
- Толтыру әдісі бойынша
Құжаттар мақсаты бойынша үкімдік, атқарушы (растаушы), бухгалтерлік толтырылған және аралас болып бөлінеді.
Өкімдік - шаруашылық әрекеттерді орындауға арналған бұйрық, өкімдерден тұратын құжаттар болып табылады.
Атқарушы (растаушы) құжаттар тек әрекеттердің орындалу фактісін растайды, бухгалтерік жазбаларды қуаттайды, материалдың және ақша қаражатын алу, беру және шығындау туралы әрекеттерді куәландырады.
Бухгалтерлік жолмен толтырылган құжаттарды шаруашылық әрекеттерін жазуға басқа құжаттар болмаған жағдайда немесе бухгалтерлік есепте үкімдік және растаушы құжаттарды дайындау мақсатында қызметкерлер жасайды.
Аралас құжаттар бір мезгілде өкімдік және растаушы, өкімдік және бухгалтерлік жолмен толтырылған құжаттар қызметтерін атқарады.
Құрылу тәртібі бойынша құжаттар алғашқы және біріктірілген болып бөлінеді.
Алғашқы құжаттар әрбір жеке әрекетке олар орындалған сәтте құралады.
Біріктірілген құжаттар құрылған алғашқы құжаттардың негізінде ресімделеді. Оларды пайдалану біртекті әрекеттерге бақылау жасауды жеңілдетеді.
Шаруашылық әрекеттердің мазмұны бойынша құжаттар материалдың, ақшалай және есеп айырысу құжаттары болып табылады.
Материалдық құжаттар еңбек құралдары мен заттарының бар болуы мен қозғалысын көрсетеді.
Ақшалай құжаттар ақшалай қаражаттың қозғалысын көрсетеді.
Есеп айырысу құжаттары кәсіпорынның заңды және жеке тұлғалармен есеп айырысуын көрсетеді.
Әрекеттерді бейнелеу әдісі бойынша құжаттар бір реттік және жинақтау құжаттары болып бөлінеді.
Бір реттік құжаттар бір рет жеке әрекетті немесе бір уақытта орындалатын бірнеше әрекеттерді бейнелеу үшін қолданылады.
Жинақтау құжаттары бір текті қайталанатын әрекеттерді бейнелеу үшін белгілі бір кезеңге (апта, декада, ай) құрылады.
Толтырылған орны бойынша құжаттар ішкі және сыртқы болып бөлінеді.
Ішкі құжаттар кәсіпорында ішкі әрекеттерді көрсету үшін жасалады. Сыртқы құжаттар нақты кәсіпорыннан тыс, ресімделген күйінде келіп түсетін құжаттар болып келеді.
Толтыру әдісі бойынша құжаттарды қолмен жасалған және есептік техниканың көмегімен жасалған құжаттарға жіктеуге болады.
Қолмен толтыру жолымен құрылған құжаттар қолмен не жазба машинасымен толтырылады.
Есептік техниканың көмегімен толтырылатын құжаттар автоматты түрде өндіріс әрекеттерінің орындалу сәтіндегі ақпаратты тіркеуге алады.
Құжаттардың құрылуынан немесе басқа кәсіпорындардан алынуынан бастап олардың бухгалтерлік жазбалар үшін қолданылуына және мұрағатқа берілуіне дейінгі қозғалысы құжат айналымы деп аталады. Құжат айналымының негізгі кезеңдері болып мыналар табылады:
- құжатты құру және ресімдеу;
- құжатты есеп аппаратының (бухгалтерияның) қабылдауы;
- құжаттың бухгалтерияның бөлімдері және жұмыс орындары бойынша қозғалысы, оның өңделуі және есеп жазбалары үшін пайдаланылуы;
- құжаттың мұрағатқа тапсырылуы.
Құжат айналымын әрбір кәсіпорында бас бухгалтер бекітеді және кәсіпорынның барлық қызметкерлері үшін міндетті болып табылады.
4. Түгендеу - бұл негізгі құралдар, тауарлы-материалдық құндылықтар, аяқталмаған өндіріс, ақша қаражаты, есеп айырысуларды есеп мәліметтерімен салыстыратын бухгалтерлік есеп әдісі элементтерінің бірі болып табылады.
Шаруашылық құралдарын қамту толықтығына байланысты түгендеу толық және ішінара болып бөлінеді.
Толық түгендеуді, ереже бойынша, жылына бір рет жылдық есеп берудің алдында жүргізеді, оның мақсаты -кәсіпорын балансында барлық активтер мен пассивтердің шынайы бейнеленіп көрсетілуін қамтамасыз етеді. Сонымен бірге толық түгендеу бақылау жүргізуші органдардың талап етуі бойынша да жүргізілуі мүмкін.
Ішінара тцгендеу түгенделетін объектілердің тек белгілі бір бөлігін ғана қамтиды, яғни шаруашылық құралдарының қандай да бір түрін ғана, мысалы, негізгі құралдар, кассадағы бар ақшалай қаражат.
Түгендеу сипатына байланысты былай бөлінеді:
- Жоспарлы, түгендеу жүргізудің мақсаты мен мүмкіндігіне байланысты алдын ала белгіленген мерзімде жүзеге асырылатын түгендеу;
- Кездейсоқ, кәсіпорын басшысының өкімімен, бақылаушы органдардың тапсырысымен, материалды-жауапты тұлғалардың ауысуы кезінде, табиғат апатынан кейін жүргізілетін түгендеу. Түгендеуді тексерілетін құндылықтарға жауап беретін жауапты тұлға болып тағайындалған арнайы комиссия жүргізеді.
Түгендеу жүргізу мерзімділігі, жиілігі, түгендеу комиссиясының құрамы әрбір шаруашылық жүргізуші субъекті дайындайтын есеп саясатында бекітіледі.
Түгендеу жүргізудің алдында түгендеудің жұмыс комиссиясы өз мүшелеріне жұмыстың басталу мен аяқталу мерзімдері бекітілген бұйрық ұсынады.Бухгалтерияда түгендеу тізімінің мәліметтері есепте көрсетілген қалдықтармен салыстырылады және есеп мәліметтерінен ауытқу анықталған позициялар бойынша салыстыру ведомостары құрылады (салыстыру ведомосының нысаны төменде берілген).
Салыстыру ведомостарын құру жұмыстарын бастамас және түгендеу нәтижелерін анықтамас бұрын бухгалтерия түгендеу тізімінде келтірілген барлық есептемелердің жиындарын дұрыстап санап тексереді. Бағаларында, таксировкада және есептеулерде жіберілген қателер түзетіліп, бұл комиссия мүшелері мен материалдық жауапты тұлғаның қолымен расталады.
Түгендеу тізімінің соңғы бетінде сонымен бірге осы тексеруді жүргізген тұлғалардың қолы бар жиындардың таксировкасы мен қайта санаулары, бағаларын тексеру жүргізілуі керек .
Салыстыру ведомостары түгендеу кезінде есеп мәліметтеріне ауытқулар анықталған құндылықтар бойынша да құрылады.
Салыстыру ведомостары мен материалдық жауапты тұлғалардан алынған түсініктемелердің негізінде түгендеу комиссиясы анықталған жетіспеушіліктердің, жоғалтулар мен бүлінулердің, артықшылықтардың себептерін анықтайды және осыған байланысты алынған айырмашылықтардың тәртібін реттейді.
Барлық жетіспеушіліктер мен артықшылықтар бойынша, сонымен қатар дебиторлық қарыз бойынша талап ету мерзімінің өтуімен байланысты түгендеу комиссиясымен сәйкес жұмысшылардан жазбаша түсініктеме алынуы керек.Ұсынылған түсініктемелер мен материалдардың негізінде тұрақты әрекет етуші түгендеу комиссиясы анықталған жетіспеушіліктер, жоғалтулар мен құндылықтар бүлінуінің, сонымен қатар артықшылықтардың сипаттамасын бекітеді.
Тұрақты әрекет етуші түгендеу комиссиясы салыстыру ведомостарының дұрыстығын тексереді және өз қорытындыларын түгендеу нәтижесі бойынша хаттамада көрсетеді. Онда жетіспеушілікке, жоғалтуға және артықшылыққа кінәлілер мен оның себептері туралы толық мәліметтер келтіріледі, сонымен қатар кінәлі адамдарға қатысты қандай шаралар қолданылғандығы, әрі бухгалтерлік есеп мәліметтеріне қарсы құндылықтардың нақты болуын реттеу бойынша ұсыныстар келтіріледі.
Бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес түгендеу нәтижелерін мынадай тәртіппен реттейді:
- Артықшылықтар мен жетіспеушіліктердің өзара
есебі (кайта сорттау бір кезде және бір материалдық
жауапты тұлғада, сондай-ақ бір атаулы құндылықтарға
қатысты болған кезде жіберіледі); - Бухгалтерлік есепте өзара есеп көрсетілмейді;
- Артықшылықтар келешекте кінәлі адамдарды және
олардың туындау себептерін бекіту мен кірістеуге
алынады. Бұдан бухгалтерлік есепте актив есебі шоттары
дебеттеледі және кірістелген артықшылықтар кәсіпорын
табысы болып табылғандықтан, басқа да табыстар
шоттары кредиттеледі; - Құндылықтардың жетіспеушілігін олардың туындау себептерінен тәуелсіз материалдық жауапты тұлғалардың мойындарына салады;
- Табиғи кему нормасы шегінде жетіспеушіліктерді
өндіріс шығындарына жатқызады (құралдардың нақты
түрлеріне табиғи кему нормаларын салалық министрліктер бекітеді); - Табиғи кему нормаларына артық жетіспеушіліктерді, құндылықтардың бүлінуінен жоғалтуларды, сонымен қатар нақты кінәлілер жоқ болғандағы ұрлықтарды және материалдық жауапты тұлғалардан іздестірудің негізсіздік кезінде оларды кезең шығындарына жатқызады;
Читайте также:
