Беларуская дзіцячая літаратура шпоры бгпу

1. Спецыфiка дзiцячай лiтаратуры

Дзiцячая лiтаратура гэта тэксты якiя прызначаны да праслухоӯвання дзецям ад нараджэння да 18г.

Задачы дзiцячай лiтаратуры выхавауча-пазнавальная.

Дз. лiт-ра звязана з педагогiкай i псiхалогiяй. В.Вiтка падкрэслiваӯ, што не можа быць дзiцячым пiсьменнiкам аӯтар, якi ӯ самой душы сваёй не з´яӯляецца педагогам.

У кантэкст дз. Лiт-ры уваходзяць творы напiсаныя спецыяльна для дзяцей; творы створаныя самiмi дзецьмi; творы, што перайшлi з дарослага чытання ӯ дзiцячае.

Лiт-ра для дзяцей падзяляецца на мастацкую i пазнавальную.

Мастацкая лiт-ра адлюстроӯвае жыцццё праз мастацкiя вобразы. Спецыфiчны сродак пазнання i асэнсавання рэчаiснасцi, што створаны з разлiкам на эмацыйнае ӯражанне рэцыпiента.

У маст-ай лiт-ры адлюстроӯваецца прыдуманы свет.

Пазнавальная лiт-ра найперш арыентуецца на асветнiцкия задачы.

Лiт-ра заӯсёды ӯлiчвае ӯзроставыя группы, улiчваюцца i iндывiдуальныя асаблiвасцi рэцыпiента.

Дзецям прадуладныя практычна ӯсе жанры. Маленькiм – малыя жанры. Для дзяцей фактычна няма забароненых тэм.

Прынцыпы дз. лiт-ры:

1.Цi актуальна кнiга для дзiцяцi ӯ гэтым перыядзе;

2.Цi даступна кнiга для дзiцяцi;

3.Наколькi вырашаюцца выхаваӯча-пазнавальныя задачы.

Важнае занчэнне маюць: iлюстрацыi, мова, афармленне, iндывiдуальнасць стылю.

2. Складванне традыцый стварэння кнiг вучэбнага характару на Беларусi

Многiя iдэi i традыцыi выдатных метадыстаӯ пачатку 20ст. з поспехам выкарыстоӯваюць складальнiкi сучасных падручнiкаӯ i чытанак для школьнiкаӯ.

3. Паэтыка малых фальклорных жанраӯ беларускага дзiцячага фальклору

Вусная народная творчасць – гэта першааснова любой нацынальнай лiтаратуры. Дзякуючы фальклору захавалiся рэшткi нашай культуры i дайшлi да нас.

Спецыфiчныя асаблiвасцi фальклору:

- вусная форма бытавання;

- дзiцячы фальклор заӯсёды суадносiцца з гульнёй.

Творы створаныя спецыяльна для дзяцей – калыханкi;

Творы створаныя самiмi дзецьмi – дражнiлкi;

Товры, што перайшлi ад дарослых ӯ дз. фальклор – загадкi.

Першыя творы фальклору ӯ 19ст. Фальклорныя творы збiралi, запiсвалi i выдавалi многiя аӯтары: (Ян Чачот, Ян Баршчэӯскi, Еӯдакiм Раманавiч Раманаӯ, Павел Васiлевiч i iнш.)

У 20ст. выдаецца кнiга дзiцячы фальклор Барташэвiч.

Ιснуе некалькi класiфiкацый:

1.У залежнасцi ад узросту (Карски Яфiм)

Творы дзеляцца на 2 групы:

-творы для дзяцей пад апекаю дарослых;

- творы для дзяцей, якiя ӯмеюць самастойна забаӯляцца.

2.У залежнасцi ад функцый (Васiленка)

Творы дзеляцца на 3 групы:

- творы, якiя прызначаны супакоiць дзяцей (калыханкi);

- творы, што выкарыстоӯваюцца пры гульнi;

- творы, што цiкавяць дзяцей сваiм паэтычным зместам.

3.У залежнасцi ад стваральнiкаӯ (Анiкiн, Яфiмава)

- творы, што створаны для дзяцей

- творы, што створаны самiмi дзецьмi

- творы, што перайшлi з дарослага ӯ дзiцячы фальклор.

Калыханкi – знаёмяць дзяцей з навакольным светам, адзин з самых старажытных жанраӯ, пра гэта сведчаць старажытныя вобразы (сон. Дрымота, бай, варкота). Кот (першае знаёмства з навакольным светам).

Калыханкi простыя па кампазiцыi, у iх заӯсёды уразны рытм, рыфма (да мелагучнасцi). Характэрна гукаперайманне, вялiкая колькасць слоӯ з памяншальна-ласкальнымi суфiксамi.

Забаӯлянкi – вершаваныя радкi, якiмi суправаджаюцца першыя рухi дзiцяцi.

Дзiцячыя песнi - перайшлi да дзяцей ад дарослых, па змесце жартоӯныя або гумарыстычныя. Змест разгорнуты, некалькi падзей, неспадзяваныя павароты. Характэрны вобразы СА свету жывёл. Гэтыя вобразы алегарычныя (маем на ӯвазе з характэрнымi рысамi характару).

У дзiцячых песнях – гiпербала (перавелiчэнне) апiсальнасць (адлюстроӯваюць тыя цi iншыя асаблiвасцi), кумулятыӯны сюжэт (песня будуецца ӯ форме пытанняӯ i адказаӯ), гукаперайманне, навучальнасць, дастаткова шмат дакучных песень (апошнi радок патрабуе паутарэння ӯсяго тэксту).

Песнi-заклiчкi – звароты да з´яӯ (сонцу, дажджу), да жывёл. Суправаджаюць многiя дзеяннi дзяцей (за грыбамi, пасвiць жывёл), прыгаворы да iкаӯкi.

Дражнiлкi – дзецi прыдумваюць самi, невялiкiя прыгаворы, у якiх высмейваюцца нейкiя асаблiвасцi хаорактару.

Лiчылкi – гэта вершаваныя творы, дапамагаюць вызначыць вядучага, чарговасць у гульнi. Лiчылкi перайшлi да дзяцей ад дарослых.

Загадкi – утрымлiвае тэкст пытанне, якое трэба разгадаць. У загадках можа апiсвацца нейкi iншы прадмет, з мэтай заблытаць. Загадкi як сродак выхавання разумовых здольнасцей, спрыяюць развiццю вобразнага мыслення, iнтэлектуальнай вынаходлiвасцi дзiцяцi.

Гульнi – разнастайныя у фальклоры гульнi грунтуюцца на такой з´яве, як карагод. У любой гульнi есць пэӯны магiчны пачатак.

Казкi – малдыя эпiчныя жанры, напоӯненыя незвычайным, фантастычным, цудадзейным. Героi –насельнiкi прыроднага свету, што ӯмеюць размаӯляць. У казках заӯсёды барацьба дабра над злом, з перамогай дабра. У казках можна свабодна пераходзiць з рэальнасцi ӯ нерэальнасць. Казкi маюць традыцыйную будову – зачын, канцоӯка, магiчныя лiчбы, сiстэма вобразаӯ.

Казкi лiтаратурныя и фальклорныя.

Лiтаратурная казка фармiруецца 2 шляхамi:

- на аснове арыгiнальнасцi аӯтарскай фабулы (гiсторыi)

- на аснове традыцыйных фабульных схем (пэӯная апрацоӯка народнай казкi)

Казкi падзяляюцца на 3 групы: пра жывёл, чарадзейныя, сацыяльна-бытавыя.

4. Беларускiя народныя казкi як сродак выхавання дзяцей

Казкi лiтаратурныя и фальклорныя.

Казкi падзяляюцца на 3 групы: пра жывёл, чарадзейныя, сацыяльна-бытавыя.

Збiральнiкамi бел-iх нар-ых казак з´яӯляюцца П. Шпiлеӯскi, П. Шэйн, А. Глiнскi, У. Дабравольскi, Е. Раманаӯ, А. Сержпутоӯскi, М. Федароӯскi. Я. Карскi, Ι. Крук, А. Фядосiк, К. Кабашнiкаӯ, Н. Гiлевiч i iнш.

Большасць казак перайшла ӯ дзiцячы фальклор ад дарослага.

Казкi удзейнiчаюць на дзяцей эстэтычна, даюць незабыӯныя ӯрокi народнай маралi, вучаць сумленнасцi, сцiпласцi, працавiтасцi, душэӯнай чуласцi i дабрынi. Актыӯна ӯплываюць на мову дзяцей, дапамагаюць iм адчуць прыгажосць роднага слова, мудрасць народа.

5. Складванне кола дзiцячага чытання на тэрыторыi Беларусi да ХХст.

Зараджэнне бел-ай дзiцячай лiт-ры – працяглы i складаны працэс, цесна паяднаны з фальклорнымi традыцыямi, развiццём i станаӯленнем нацыянальнага мастацкага слова, такiмi культурна-гiстарычнымi працэсамi, як узнiкненне пiсьменнасцi, прыняцце хрысцiянства, зараджэнне i развiццё кнiгадрукавання. Шырокае распаӯсюджванне пiсьменнасцi на Русi было абумоӯлена прыняццем хрысцiанства ӯ 988г. У гэты перыяд узрасла неабходнасць у кнiзе. Стваральнiкамi алфавiту былi балгарскiя асветнiкi 9ст. Кiрыла i Мяфодзiй. З перакладных твораӯ стаажытнага перыяду найбольш блiзкiмi да кола дзiцячага чытання былi папулярныя на той час бiблейскiя кнiгi – Евангнлле, Апостал i Псалтыр. Трапiлi ӯ кола дзiцячага чытання i ӯрыӯкi з хронiк i перакладной белетрыстыкi.

Далейшае развiццё дзiцячай лiтаратуры было цесна звязана з развiццём паэзii. У перыяд 16 – першай паловы 17ст узнiкаюць паэтычныя жанры. Андрэй Рымша, браты Моманiчы, Мялецiй Сматрыцкiй, Лявонцiй Карповiч, браты Зiзанii, Ιгнат Ιяӯлевiч, Фiлафей Утчыцкi, Сiмяон Полацкi. Сiлабiчныя творы (маюць аднолькавую колькасць складоӯ у радках) паступова танiзавалiся, наблiжаючыся да рытмiкi народных песень, што спрыяла ӯзнiкненню паэзiи на фальклорнай аснове.

Лiтаратурная традыцыя, закладзеная паэтамi 16-17ст была перапынена ӯ сувязi з забаронай да ӯжывання беларускай мовы. Лiтаратура другой паловы 17 – 18ст. мела пераходны характар. Нараджалiсь новыя жанры – гумарыстычная i парадыйна-сатырычная паэзiя, iнтэрмедыя, камедыя.

У 18ст. пачынаюць з´яӯляцца такiя драматычныя творы, як школьная драма-маралiтэ, iнтэрмедыя, камедыя i батлейка. Набiрае моц беларускамоӯная бурлескная i парадыйная паэзiя. Адзнакамi бурлескнага стылю з´яӯляецца перадача традыцыйна высокiх тэм сродкамi бытавога апавядання цi анекдота, схiльнасць да грубага камiзму, да шаржу, знарочыстая несур´ёзнасць аповеду.Бурлеск сустракаецца i ӯ пазнейшыя часы у творах Дунiна-Марцiнкевiча i пазней – у Францiшка Багушэвiча.

У беларускай лiтаратуры 19ст. наступае новы этап развiцця лiт-ры. У iм вылучаюць дарэформенны перыяд (да зямельнай рэформы 1861г) i пасля паӯстання 1863. пад кiраӯнiцтвам К. Калiноӯскага. Забарона беларускай мовы 1865г.

Пiсьменнiкi гэтага перыяда – Паӯлюк Багрым, Ян Баршчэӯскi, Ян Чачот, Уладзiслаӯ Сыракомля, Вiнцэнт Дунiн-Марцiнкевiч, Францiшак Багушэвiч, Адам Гурыновiч, Янка Лучына.

6. Сiмяон Полацкi як адзiн з пачынальнiкаӯ дзiцячай лiтаратуры

З iмем С. Полацкага звязаны першыя старонкi беларускай (i рускай) дзiцячай паэзii, нараджэнню якой спрыяла яго педагагiчная дзейнасць.

У Маскве Сiмяон Полацкi зрабiў вершаваны пераклад "Псалтыра". Ён прызначаўся для сямейнага чытання i быў упрыгожаны гравюрамi, што, спрыяла яго шырокаму распаўсюджанню. У 1678 г. Сiмяон Полацкi падрыхтаваў да друку два зборнiкi. У першым — "Рыфмалагiёне, або Вершаслове" — былi змешчаны ўзнёслыя вершы пра царскую сям'ю i яе акружэнне. Другi зборнiк — "Вертаград мнагацветны" — з'яўляўся на той час сапраўднай энцыклапедыяй ведаў па гiсторыi, антычнай мiфалогii, фiласофii, тэалогii, маралi i хрысцiянскай сiмволiцы.

Лiтаратурная спадчына Сiмяона Полацкага адыграла вялiкую ролю ў станаўленнi беларускай паэзii i драматургii, развiццi iх жанраў i пашырэннi тэматычнай разнастайнасцi.

7. Асаблiвасцi развiцця беларускай дзiцячай лiтаратуры ӯ 1900-28гг.

Беларуская лiтаратура пачатку 20ст . развiвалася ӯ рэчышчы адраджэнскага руху. У пачатку 20 ст. была знята афiцыйная забарона з беларускага друкаванага слова, пачала развiвацца кнiга выдавецкая справа, у бел-ую лiт-ру прыйшло новае пакаленне пiсьменнiкаӯ. У гэты час узнiкаюць розныя культурна-асветнiцкiя i выдавецкiя таварыствы, гурткi, самадзейныя калектывы, нацыянальны тэатр, беларускiя школы. Актыӯны ӯдзел у адраджэнскiм працэсе пачатку 20 ст прымалi такiя пiсьменнiкi, як Я.Колас, М.Багдановiч, Цётка, М. Гарэцкi, В. Ластоӯскi, С. Палуян i iнш.

Лiтаратура была прадстаӯлена наступнымi грапамi:

- творы тапанiмiчна-гiстарычнага зместу (легенды)

Асаблiвасцю твораӯ пачатку 20ст. для дзяцей з´яӯляецца iх дыдактызм (павучальнасць).

8. Тэматычная разнастайнасць твораӯ М.Багдановiча, якiя ӯваходзяць у дзiцячае чытанне

Адметнае месца ӯ творчасцi М. Багдановiча займае пейзажная лiрыка. Асэнсаванне дзецьмi вобразаӯ пейзажнай лiрыкi – эфектыӯны сродак фармiравання iх эстэтычна-мастацкага густу.

Творы М.Багдановiча для дзяцей i пра дзяцей вызначаюцца аб´ёмнасцю вобразаӯ, псiхалагiчнай матываванасцю ӯчынкаӯ лiтаратурных герояӯ i эстэтычнай глыбiнёй.

9. Тэматычная разнастайнасць твораӯ Янкi Купалы, якiя ӯваходзяць у дзiцячае чытанне

Вершы Я. Купалы для дзяцей i ӯ дзiцячым чытаннi, створаныя ӯ розныя перыяды творчасцi, можна прадставiць у наступных тэматычных группах.

Творы гэтай часткi хрэстаматыi пераклiкаюцца памiж сабой iдэйным гучаннем.

Акрамя арыгiнальных твораӯ, у другой частцы хрэстаматыi змешчаны i фальклорныя: прыпеӯкi прыказкi, загадкi. Згрупаваны ӯ адпаведных частках.

У гэтым апавяданнi можна вылучыць наступныя прыкметы белетрызацыi прыродных фактаӯ.

1.наяӯнасць фабулы, выкарыстанне аӯтарам эпiтэтаӯ, метафар, параӯнанняӯ, перанясенне казачных вобразаӯ у рэальную жыццёвую сiтуацыю, выкарыстанне элементаӯ загадак.

2.Ускоснае правядзенне вобразных аналогiй памiж жыццём чалавека, характарыстыкамi людзей i асаблiвасцямi жаваранкавай сям´i.

3.Працэс пазнання разгортваецца ӯ адпаведнасцi з фабульным прынцыпам двойчы: у мастацкiм свеце апавядання i рэальнай рэцэпцыйнай сiтуацыi.

Мемуары "З дарогі" - Успаміны аб вандроўцы ў Фінляндыю можна лічыць грунтоўным этнаграфічным нарысам з жыцця фінаў, а таксама гімнам фінскаму культурна-гістарычнаму адраджэнню, за якім паралеллю праглядваецца запаветная мара Цёткі аб адраджэнні беларусаў.

12. Тэматычная разнастайнасць вершаӯ i апавяданняӯ Цёткi, якiя ӯваходзяць у дзiцячае чытанне

Творы Цёткi маюць пазнавальнае i выхаваӯчае значэнне для дзяцей дашк. узросту. Творы Цёткi напоӯнены матывамi дабра, спачування, справядлiвасцi.

Апавяданне “Міхаська” – сірата. адзіная яго радасць – жораў, якога ён, падстрэленага, выратаваў ад пастухоў. Страшэнна непрыгожы ад роду дзіцяці, шкодлівым яго зрабіла адзінота. Ён быў зацюканы ўсімі, ад мачахі да да пастухоў, ад якіх ён адасобіўся, пасучы кароў. Міхаська памёр ад воспы. Апавяд. накіравана супраць чал. чэрствасці, супраць сац. абставін, якія яе нараджалі.

“Зялёнка” – пра бел. студэнтаў, што вучыліся ў Пецярб. У цэнтры хворая на сухоты курсістка Зялёнка.

Кнiга ӯяӯляе сабой хрэстаматыю для вучняӯ 2 класа.

Малюнкi прыроды, апiсаныя Коласам у чытанцы эмацыйныя i маляӯнiчыя. На фоне прыродных з´яӯ даволi часта адлюстраваны забавы дзяцей, праца дарослых.

Першыя чатыры раздзелы чытанкi маюць цыклiчную структуру. Аӯтар паступова прасочвае пачатак кожнай пары года – з´яӯленне новых пракмет i пераход яе ӯ наступную. Пачынаецца кнiга апiсаннямi змен у прыродзе, якiя рыносiць вясна, бо гэтая пара года асаблiва важны этап у жыццi прыроды.

Апавяданнi вучаць адказнасцi не толькi за свае ӯчынкi, але i за словы, якiя могуць выклiкаць боль i крыӯду, вучаць суперыжываць, вучаць пачуццям спагады i мiласэрнасцi.

15 Тэматычная разнастайнасць лiрычных твораӯ Якуба Коласа, якiя ӯваходзяць у дзiцячае чытанне

16. Асаблiвасцi аповесцяӯ для дзяцей i падлеткаӯ Якуба Коласа (на прыкладзе 1-2 твораӯ)

Работа содержит ответы на вопросы для экзамена по "Детской литературе".

Шпоры па бел. дз. літ..docx

1-2. Паэтыка малых фальклорных жанраӯ беларускага дзiцячага фальклору

Спецыфiчныя асаблiвасцi фальклору:

- вусная форма бытавання;

- дзiцячы фальклор заӯсёды суадносiцца з гульнёй.

Творы створаныя спецыяльна для дзяцей – калыханкi;

Творы створаныя самiмi дзецьмi – дражнiлкi;

Товры, што перайшлi ад дарослых ӯ дз. фальклор – загадкi.

У 20ст. выдаецца кнiга дзiцячы фальклор Барташэвiч.

Ιснуе некалькi класiфiкацый:

1.У залежнасцi ад узросту (Карски Яфiм)

Творы дзеляцца на 2 групы:

-творы для дзяцей пад апекаю дарослых;

- творы для дзяцей, якiя ӯмеюць самастойна забаӯляцца.

2.У залежнасцi ад функцый (Васiленка)

Творы дзеляцца на 3 групы:

- творы, якiя прызначаны супакоiць дзяцей (калыханкi);

- творы, што выкарыстоӯваюцца пры гульнi;

- творы, што цiкавяць дзяцей сваiм паэтычным зместам.

3.У залежнасцi ад стваральнiкаӯ (Анiкiн, Яфiмава)

- творы, што створаны для дзяцей

- творы, што створаны самiмi дзецьмi

- творы, што перайшлi з дарослага ӯ дзiцячы фальклор.

Забаӯлянкi – вершаваныя радкi, якiмi суправаджаюцца першыя рухi дзiцяцi.

Дражнiлкi – дзецi прыдумваюць самi, невялiкiя прыгаворы, у якiх высмейваюцца нейкiя асаблiвасцi хаорактару.

Казкi лiтаратурныя и фальклорныя.

Лiтаратурная казка фармiруецца 2 шляхамi:

- на аснове арыгiнальнасцi аӯтарскай фабулы (гiсторыi)

- на аснове традыцыйных фабульных схем (пэӯная апрацоӯка народнай казкi)

Казкi падзяляюцца на 3 групы: пра жывёл, чарадзейныя, сацыяльна-бытавыя.

3. Беларускiя народныя казкi як сродак выхавання дзяцей

Казкi лiтаратурныя и фальклорныя.

Казкi падзяляюцца на 3 групы: пра жывёл, чарадзейныя, сацыяльна-бытавыя.

Большасць казак перайшла ӯ дзiцячы фальклор ад дарослага.

Творы гэтай часткi хрэстаматыi пераклiкаюцца памiж сабой iдэйным гучаннем.

Акрамя арыгiнальных твораӯ, у другой частцы хрэстаматыi змешчаны i фальклорныя: прыпеӯкi прыказкi, загадкi. Згрупаваны ӯ адпаведных частках

Кнiга ӯяӯляе сабой хрэстаматыю для вучняӯ 2 класа.

13. Тэматычная разнастайнасць i гуманiстычны пафас апавяданняӯ i вершаӯ Змiтрака Бядулi, якiя ӯваходзяць у дзiцячае чытанне

Лiтаратурная традыцыя, закладзеная паэтамi 16–17 ст, была перапынена ў сувязi з забаронай да ўжывання беларускай мовы.

Творы гэтай часткi хрэстаматыi пераклiкаюцца памiж сабой iдэйным гучаннем.

Акрамя арыгiнальных твораў, у другой частцы хрэстаматыi змешчаны i фальклорныя: прыпеўкi, прыказкi, загадкi. Згрупаваны ў адпаведных частках.

Многiя iдэi i традыцыi выдатных метадыстаў пачатку 20 ст. з поспехам выкарыстоўваюць складальнiкi сучасных падручнiкаў i чытанак для школьнiкаў.

Тэматычная разнастайнасць твораў М. Багдановiча, якiя ўваходзяць у дзiцячае чытанне

Адметнае месца ў творчасцi М. Багдановiча займае пейзажная лiрыка. Асэнсаванне дзецьмi вобразаў пейзажнай лiрыкi – эфектыўны сродак фармiравання iх эстэтычна-мастацкага густу.

Творы М. Багдановiча для дзяцей i пра дзяцей вызначаюцца аб’ёмнасцю вобразаў, псiхалагiчнай матываванасцю ўчынкаў лiтаратурных герояў i эстэтычнай глыбiнёй.

3. Дзіцячая літаратура ў 20-я гг. XX стагоддзя

Беларуская лiтаратура пачатку ХХ ст. развiвалася ў рэчышчы адраджэнскага руху. У пачатку ХХ ст. была знята афiцыйная забарона з беларускага друкаванага слова, пачала развiвацца кнiгавыдавецкая справа, у беларускую лiтаратуру прыйшло новае пакаленне пiсьменнiкаў. У гэты час узнiкаюць розныя культурна-асветнiцкiя i выдавецкiя таварыствы, гурткi, самадзейныя калектывы, нацыянальны тэатр, беларускiя школы. Актыўны ўдзел у адраджэнскiм працэсе пачатку 20 ст. прымалi такiя пiсьменнiкi, як Я. Колас, М. Багдановiч, Цётка, М. Гарэцкi, В. Ластоўскi, С. Палуян i iнш.

Вядучым жанрам было апавяданне, пачала развівацца аповесць.

Дзіцячая літатарутра развівала наступную тэматыку:

– творы тапанiмiчна-гiстарычнага зместу (легенды);

Тэматычная разнастайнасць вершаў i апавяданняў Цёткi.

Творы Цёткi маюць пазнавальнае i выхаваўчае значэнне для дзяцей дашкольнага ўзросту. Творы Цёткi напоўнены матывамi дабра, спачування, справядлiвасцi.

Цётка прынесла ў беларускую паэзію магутную стыхію лірызму, пачуццёвасці, на новым узроўні скарыстаўшы ў творчых мэтах фальклорную паэтыку. У прозе яна паказала адметную жанрава-стылявую разнастайнасць, стварыўшы ўзоры сацыяльна-бытавога, алегарычнага, псіхалагічнага, сатырычнага апавядання.

У гэтым апавяданнi можна вылучыць наступныя прыкметы белетрызацыi прыродных фактаў:

1. Наяўнасць фабулы, выкарыстанне аўтарам эпiтэтаў, метафар, параўнанняў, перанясенне казачных вобразаў у рэальную жыццёвую сiтуацыю, выкарыстанне элементаў загадак.

2. Ускоснае правядзенне вобразных аналогiй памiж жыццём чалавека, характарыстыкамi людзей i асаблiвасцямi жаваранкавай сям´i.

3. Працэс пазнання разгортваецца ў адпаведнасцi з фабульным прынцыпам двойчы: у мастацкiм свеце апавядання i рэальнай рэцэпцыйнай сiтуацыi.

4. Дзіцячая літаратура ў 30-я гг. XX стагоддзя

У творах для дзяцей распавядаецца пра далёкую і сумную мінуўшчыну, якой проціпастаўляюцца сённяшні дзень і вялікія перспектывы будучыні.

У літаратуры з’яўляюцца новыя тэмы:

– творы пра жыццё ў Заходняй Беларусі,

– творы пра грамадзянскую вайну,

– паэтызацыя рэвалюцыйнай дзейнасці.

У аповесцi шмат выхаваўчых момантаў: Мiшка не паслухаўся мацi, адышоў ад бярлогi i згубiўся, палез за пчоламi – i яны яго пакусалi.

Мiшка, Жук i Барадаты думаюць i разважаюць. Паводзяць сябе зусiм як людзi.

Спецыфiка адлюстравання свету дзяцей у апавяданнях Мiхася Лынькова

Шмат апавяданняў, у якiх паказаны трагiчны лёс дзяцей у час вайны на акупiраванай тэрыторыi.

Янка Купала

Тэматычная разнастайнасць твораў Янкi Купалы, якiя ўваходзяць у дзiцячае чытанне

Вершы Я. Купалы для дзяцей i ў дзiцячым чытаннi, створаныя ў розныя перыяды творчасцi, можна прадставiць у наступных тэматычных группах.

Якуб Колас

Кнiга ўяўляе сабой хрэстаматыю для вучняў 2 класа.

Малюнкi прыроды, апiсаныя Коласам у чытанцы, маляўнiчыя. На фоне прыродных з´яў даволi часта адлюстраваны забавы дзяцей, праца дарослых.

Першыя чатыры раздзелы чытанкi маюць цыклiчную структуру. Аўтар паступова прасочвае пачатак кожнай пары года – з´яўленне новых прыкмет i пераход яе ў наступную. Пачынаецца кнiга апiсаннямi змен у прыродзе, якiя прыносiць вясна, бо гэтая пара года – асаблiва важны этап у жыццi прыроды.

Апавяданнi вучаць адказнасцi не толькi за свае ўчынкi, але i за словы, якiя могуць выклiкаць боль i крыўду, вучаць суперажываць, вучаць пачуццям спагады i мiласэрнасцi.

Тэматычная разнастайнасць лiрычных твораў Якуба Коласа, якiя ўваходзяць у дзiцячае чытанне

Змітрок Бядуля

Тэматычная разнастайнасць i гуманiстычны пафас апавяданняў i вершаў Змiтрака Бядулi, якiя ўваходзяць у дзiцячае чытанне

У сваiх творах З. Бядуля закранае пытаннi, якiя хвалююць маленькага чытача i дапамагаюць яму разабрацца ў жыццёвых праблемах.

Фантастычны план уключаецца ў дзеянне непасрэдна з апавядання старога казачнiка. Тут адбываюцца дзiвосныя пераўтварэннi i незвычайныя прыгоды з героямi казкi. Дзiда-дзед – заяц, ажывае такая мiстычная iстота, як смерць, сарока ператвараецца ў каралеву Лялю, кардынал Банiфацый пераапранаецца прафесарам Джыованнi Чарэнца, аптэкар Савiцкi стварае мясныя буракi, якiя растуць на градках, i сонныя парашкi, што ўсыпляюць людзей і г.д. Сюжэт аповесцi-казкi пабудаваны на барацьбе памiж Дзiда-дзедам, яго сябрамi (дзяўчынка Люсенька, шавец Юрка Дратва, паляўнiчы Саўка, аптэкар Савiцкi, скамарохi) i памагатымi Смерцi (панi Сарачынская, кароль Пінг-Понг, кардынал Банiфацый, папа Кiй дзясяты). Смерць iмкнецца вырвацца з дзедавай табакеркi.

8. Янка Маўр

Значэнне творчасці Янкі Маўра:

1. з прыходам пісьменніка ў літаратуру дзіцячая літратура выходзіць на самастойны шлях развіцця,

2. заснавальнік навукова-пазнавальнай аповесці,

3. першы пачаў пісаць пра замежныя краіны,

4. заснавальнік прыгодніцкай аповесці,

5. заснавальнік школьнай аповесці,

6. пашырыў жанрава-тэматычныя абсягі беларускай дзіцячай літаратуры.

Асаблівасці развіцця беларускай дзіцячай літаратуры, перыядызацыя. Значэнне дзіцячай літаратуры у развіцці і выхаванні дзяцей дашкольнага узросту. Асаблівасці успрымання дашкольнікау, літаратуры для іх, асноуныя патрабаванні да творау дзіцячай літаратуры.

Рубрика	Литература
Вид	реферат
Язык	белорусский
Дата добавления	02.01.2018
Размер файла	289,0 K

посмотреть текст работы

скачать работу можно здесь

полная информация о работе

весь список подобных работ

Студенты, аспиранты, молодые ученые, использующие базу знаний в своей учебе и работе, будут вам очень благодарны.

Тэма: Спецыфіка дзіцячай літаратуры

Беларумская дзіцямчая літаратумра -- літаратура на беларускай мове, прызначаная для дзяцей і падлеткаў, іх выхавання і адукацыі праз мову мастацкіх вобразаў.

Дзіцячая літаратура уваходзіць у жыцц? кожнага чалавека з самага нараджэння. Патрабаванні да дзіцячай літаратуры вызначаюцца адносінамі да дзіця. У дзітячую літаратуру уваходзяць творы напісаныя спецыяльна для дзяцей, творы, якія першапачаткова былі створаны для дарослых, але з цягам часу перайшлі ў разрад дзіцячых, творы, напісаныя самімі дзецьмі. Дзітячая літаратура цесна звязана з педагогікай і псіхалогіяй. В.Вiтка падкрэслiваў, што не можа быць дзiцячым пiсьменнiкам аўтар, якi ў самой душы сва?й не зґяўляецца педагогам. Дзітячая літаратура паддзяляецца на мастацкую і навукова-пазнавальную. Мастацкая лiтаратура адлюстроўвае жыццц? праз мастацкiя вобразы. Спецыфiчны сродак пазнання i асэнсавання рэчаiснасцi, што створаны з разлiкам на эмацыянальнае ўражанне рэцыпiента. У маст-ай лiт-ры адлюстроўваецца прыдуманы свет. Пазнавальная лiтаратура найперш арыентуецца на асветнiцкія задачы. Лiтаратура павінна заўс?ды ўлiчваць ўзроставыя i iндывiдуальныя асаблiвасцi рэцыпiента. Паэтыка малых фальклорных жанраў беларускага дзiцячага фальклору Вусная народная творчасць - гэта першааснова любой нацынальнай лiтаратуры. Менавіта яна закладае асновы светаразумення чалавека. Дзіцячы фальклор з'яўляецца сведчаннем клопатаў народа аб выхаванні маладога пакалення. Першыя творы фальклору ў 19ст. Фальклорныя творы збiралi, запiсвалi i выдавалi многiя аўтары: Ян Чачот, Ян Баршчэўскi, Еўдакiм Раманавiч Раманаў, Павел Васiлевiч i iнш.

У даннай рабоце будуць паказаны і раскладзены аснойныя пытанні дзіцячай літаратуты, раскрыта яе спецыфічнасць і інш.

Праблемы спецыфікі дзіцячай літаратуры

Бярэ свой пачатак з даўніх часоў ад дзіцячага фальклору (казкі, калыханкі, прыгаворы, загадкі, песні, дзіцячыя гульні і г.д.). Станаўленне, як жанру літаратуры, адносіцца да XVI стагоддзя, часу ўзнікнення беларускага кнігадрукавання. Спачатку развіваецца пераважна як літаратура рэлігійнай скіраванасці. Больш выразна накіраванасць на дзіцячую аўдыторыю фарміруецца ў XIX стагоддзі. Найбольшы росквіт адносіцца да XX стагоддзя, калі зарадзіўся і стаў развівацца рух беларускага нацыянальнага адраджэння. У гэты час дзіцячая літаратура ўзбагацілася новымі яркімі імёнамі, жанрамі і творамі, якія даходзілі да юнага чытача праз дзіцячыя газеты, часопісы, кнігі, сцэнічныя пастаноўкі. Багата развіваецца і ў XXI стагоддзі, папаўняючыся не толькі новымі імёнамі і яркімі творамі, але і новымі формамі падачы матэрыялу з дапамогай сучасных сродкаў і інавацый.

Засваенне вучнямі элементаў агульначалавечай культуры ажыццяўляецца на фундаменце культуры беларускага народа і мясцовых субкультур. Вялікая роля ў гэтым працэсе належыць роднай мове, у якой адлюстроўваюцца і замацоўваюцца змест культуры народа, уласцівыя яму ідэалы і каштоўнасці, спосабы мыслення і ўзаемадзеяння, маральныя нормы і гістарычны вопыт. Усім вядома, што абуджаць цікавасць да культуры свайго народа неабходна з ранняга дзяцінства. Багаты матэрыял для гэтага дае нацыянальная культура, мастацкая літаратура. МЛ актыўна выкарыстоўваецца для пашырэння кругагляду дзяцей, азнаямлення з прадметамі і з'явамі прыроды, жыццём і дзейнасцю людзей. Мэтай азнаямлення даш-каў і мал.шк-каў з МЛ, па словах С.Я. Маршака, з'яўляецца “фарміраванне будучага вялікага і таленавітага чытача, культурнага адукаванага чалавека”, таму працу па знаёмству з творамі бел.пісьменнікаў трэба пачынаць з маленства. У сучасных умовах, часта па віне дарослых, у дзяцей губляецца цікавасць да твораў мастацкай л-ры. Задачай педагога з'яўляецца садзейніцтва фарміравання ў дзяцей цікавасці да твораў МЛ, далучэнне іх да культурнай спадчыны свайго народа. У празаічных і паэтычных творах беларускай мастацкай літаратуры адкрываецца і тлумачыцца дзіцяці жыццё грамадства і прыроды, свет чалавечых пачуццяў і ўзаемаадносін, развіваюцца ўяўленні, узбагачаюцца эмоцыі, даюцца цудоўныя вобразы. Гэтыя вобразы па свайму ўздзеянню розныя: праз апавяданні дзеці пазнаюць лаканічнасць і дакладнасць слова, у творах малога фальклорнага жанру і вершах улоўліваюць музыкальнасць, напеўнасць, рытмічнасць, літаратурныя і народныя казкі раскрываюць перад імі яе трапнасць і выразнасць, багацтва роднай мовы жывымі вобразнымі характарыстыкамі, параўнаннямі. Беларуская літаратура для дзяцей вызначаецца высокай маральнасцю, добрым эстэтычным узроўнем, выразнай гуманістычнай накіраванасцю. Гэтыя яе рысы склаліся на аснове выкарыстання і развіцця лепшых традыцый вуснай народнай творчасці і класічнай літаратуры. Народ -- таленавіты мастак і мудры педагог -- стварыў нямала калыханак, пацешак, казак, легенд і паданняў, песень, загадак, прыказак і прымавак, якія з даўніх часоў маральна і эстэтычна выхоўвалі падрастаючае пакаленне.

Дзiцячая лiтаратура гэта тэксты, якiя прызначаны да праслухо?вання дзецям ад нараджэння да 18год.

Асно?най задачай дзiцячай лiтаратуры з'я?ляецца выхавауча-пазнавальная.

Дзіцячая лiтаратурара звязана з педагогiкай i псiхалогiяй. А?тар В.Вiтка падкрэслiва?, што не можа быць дзiцячым пiсьменнiкам а?тар, якi ? самой душы сваёй не зґя?ляецца педагогам.

У кантэкстах дзіцячай лiтаратуры уваходзяць творы напiсаныя спецыяльна для дзяцей; творы створаныя самiмi дзецьмi; творы, што перайшлi з дарослага чытання ? дзiцячае.

Лiтаратура для дзяцей падзяляецца на мастацкую i пазнавальную.

Мастацкая лiтаратура адлюстро?вае жыцццё праз мастацкiя вобразы. Спецыфiчны сродак пазнання i асэнсавання рэчаiснасцi, што створаны з разлiкам на эмацыйнае ?ражанне рэцыпiента.

У мастаскай лiтаратурыры адлюстро?ваецца прыдуманы свет.

Пазнавальная лiтаратура найперш арыентуецца на асветнiцкія задачы.

Лiтаратура за?сёды ?лiчвае ?зроставыя группы, улiчваюцца i iндывiдуальныя асаблiвасцi рэцыпiента.

Дзецям прадуладныя практычна ?се жанры. Маленькiм - малыя жанры. Для дзяцей фактычна няма забароненых тэм.

Прынцыпы дзіцячай. лiтаратуры:

1.Цi актуальна кнiга для дзiцяцi ? гэтым перыядзе;

2.Цi даступна кнiга для дзiцяцi;

3.Наколькi вырашаюцца выхава?ча-пазнавальныя задачы.

Важнае занчэнне маюць: iлюстрацыi, мова, афармленне, iндывiдуальнасць стылю.

Асаблівасці развіцця беларускай дзіцячай літаратуры, перыядызацыя. Значэнне дзіцячай літаратуры ? развіцці і выхаванні дзяцей дашкольнага ?зросту

Дзіцячая літаратура займае пачэснае месца ў агульнай сістэме духоўнага і мастацкага выхавання дашкольнікаў. Літаратурныя творы для выхаванцаў пашыраюць кругагляд дзіцяці, адкрываюць яму навакольны свет, дапамагаюць знайсці сваё месца ў гэтым свеце.

У працэсе слухання літаратурных твораў у выхаванцаў назіраецца асаблівая цікавасць да гучання мастацкага слова. Яны адчуваюць яго рытмічнасць, мілагучнасць, заўважаюць і паўтараюць вобразныя выразы, удалыя і трапныя параўнанні.

К.І.Чукоўскі сцвярджаў, што маленькія дзеці з вялікім задавальненнем імкнуцца да рытмічных словазлучэнняў, мілагучных вершаў, апавядальных казак, бадзёрага скандзіравання лічылак і заклічак.

Разам з выхаваннем мастацкасці і духоўнасці літаратурныя творы з'яўляюцца асноўным сродкам засваення дзецьмі роднай мовы.

Знаёмства выхаванцаў з кнігай суправаджаецца глыбокім пранікнавеннем у духоўныя вытокі роднай мовы. Жадаючы зразумець твор, дзіця адначасова пытаецца зразумець і словы, з якіх гэты твор складаецца, усвядоміць іх структуру.

Роля і значэнне мастацкай літаратуры яшчэ больш павялічваецца ў сітуацыі блізкародаснага білінгвізму. Яна з'яўляецца адным з найбольш эфектыўных сродкаў навучання першапачатковым навыкам разумення беларускай мовы, паступовага папаўнення і замацавання слоўнікавага запасу, а таксама ўзнаўлення пачутага на роднай мове.

У дашкольнай установе існуюць розныя формы работы з кнігай, якія ўваходзяць у пэўныя блокі выхавання і навучання.

Якая б форма работы па азнаямленні з літаратурным творам не была выбрана, яго ўплыў на маленькага чалавека будзе адчувальным толькі ў тым выпадку, калі ён уявіць сабе гэты твор як сапраўднае мастацтва.

Для авалодання выхаванцамі мастацтвам успрымання літаратурных твораў і больш глыбокага спасціжэння іх зместу існуе цэлы шэраг спосабаў узаемазвязанай дзейнасці педагога і выхаванцаў, пры гэтым абавязкова ўлічваецца ўзрост выхаванцаў, іх вопыт, жанр твора.

Зараджэнне беларускай літаратуры для дзяцей. XVI стагоддзе.

20-я -- 40-я гады XX стагоддзя

50-я -- 70-я гады XX стагоддзя

80-я -- 90-я гады XX стагоддзя

Тыя сацыяльна-палітычныя змены ў грамадстве, якія адбываліся ў 80--90-ых гадах XX стагоддзя, паўплывалі не толькі на асаблівасці развіцця беларускай дзіцячай літаратуры гэтага перыяду, але і на прынцыпы адбору твораў для чытання ў дашкольных выхаваўчых установах і школах. Былі выключаны з рэкамендацыйных спісаў для дзіцячага чытання творы, якія ў новых умовах страцілі сваю актуальнасць, тыя, што вызначаліся дакучлівым дыдактызмам, спрошчанасцю, і чые літаратурная якасці былі далёкія ад мастацтва. Але актуальнымі і да сённяшняга часу засталіся творы для дзяцей Андрэя Аляксандровіча, Змітрака Бядулі, Алеся Якімовіча, Уладзіміра Дубоўкі, Янкі Маўра, Міхася Лынькова, Кузьмы Чорнага, Віталя Вольскага, Васіля Віткі, Станіслава Шушкевіча і іншых. Дзіцячая літаратура савецкага перыяду стала важнай часткай нацыянальнага пісьменства, а яе найлепшыя набыткі -- дарагім скарбам беларускага народа. У гэты час беларуская дзіцячая літаратура выйшла на больш шырокія тэматычныя абсягі, і паўней і глыбей загучала тэма Бацькаўшчыны.

У пачатку 1990-х гадоў у перыядычным друку выходзяць навукова-папулярныя нарысы пра даўнюю беларускую гісторыю Сяргея Тарасава, Уладзіміра Арлова, Кастуся Тарасава, Вітаўта Чаропкі. Апроч таго выходзяць і кнігі на дадзеную тэматыку, якія адаптаваны да ўспрыняцця малодшымі школьнікамі.

Пачатак XXI стагоддзя

Проза пачатку XXI стагоддзя характарызуецца ўстойлівасцю і паслядоўным засваеннем традыцый канца XX стагоддзя. Таксама, як і раней, на першым плане застаецца станаўленне гарманічна развітай асобы чалавека, выхаванне пачуцця супольнасці і ўласнай годнасці. Маральна-этычныя пытанні раскрываюцца ў большасці твораў розных жанраў.

Сучасная беларуская проза для дзяцей імкнецца па магчымасці задаволіць запатрабаванні кніжнага рынку. З'яўляюцца творы, адносна новыя для беларускай літаратуры паводле формы і зместу (комікс, фэнтэзі, навуковая фантастыка і інш.. Адначасова з тым беларускія пісьменнікі ікнуцца захаваць традыцыі класічных узораў славеснага мастацтва -- як стылявыя традыцыі, так і духоўныя. У XXI стагоддзі істотным чынам змяняецца роля кнігі, якая замяняецца віртуальнай прасторай. І гэта павінна падштурхнуць беларускіх пісьменнікаў да пошуку альтэрнатыўных спосабаў перадачы духоўнага і навуковага вопыту беларускага народа, напрыклад -- праз стварэнне аўдыёкніг, фільмаў, камп'ютарных гульняў, віртуальных бібліятэк. І ва ўсім гэтым вядучую ролю павінна адыграць дзіцячая кніга.

Дзіця будзе прасіць вас перачытваць адны і тыя ж кніжкі некалькі разоў на дзень. Набярыцеся цярпення, для дзіцяці паўторнае чытанне -- гэта важны рытуал, які дае яму адчуванне надзейнасці і ўстойлівасці навакольнага свету.

Падчас чытання тлумачце дзіцяці незразумелыя для яго словы. Пасля чытання кніг задавайце дзіцяці навадныя пытанні, падахвочвайце яго да разваг ўслых, прапануйце дзіцяці пераказаць прачытаны тэкст з апорай на ілюстрацыю -- усё гэта спрыяе развіццю увагі і славесна-лагічнага мыслення.

Асаблівасці успрымання дашкольніка?, літаратуры для іх, асно?ныя патрабаванні да твора? дзіцячай літаратуры

Ад успрымання мастацкага твора залежыць яго дальнейшае разуменне і ўзнаўленне, таму перад выхавальнікам дашкольнай установы стаіць задача садзейнічаць працэсу ўспрымання літаратуры дашкольнікамі.

Успрыманне мастацкага твора з'яўляецца адным з аснаўных кампанентаў мастацка-маўленчай дзейнасці. Гэта складаны працэс, які ўключае слуханне, уяўленне, усведамленне праслуханага і разуменне яго зместу. Дзеці дашкольнага ўзросту не ўмеюць самі чытаць, яны толькі з захапленнем і цікавасцю слухаюць. Падчас слухання літаратурнага твора ў свядомасці дзіцяці ўзнікаюць пэўныя ўяўленні, канкрэтныя вобразы, якія яно асэнсоўвае і аб'ядноўвае паміж сабой, што дапамагае яму больш дакладна усвядоміць і зразумець змест прачытанага.

Слуханне мастацкага твора прадстаўляе сабой працэс перцэптыўнай дзейнасці, у ходзе якой дзіця ўспрымае твор пры дапамозе слыхавога і зоркавага аналізатараў. Першы забяспечвае адчуванне дзецьмі інтанацыйнай выразнасці мастацкага твора, другі абумоўлівае ўспрыманне пэўнай мімікі і жэстаў падчас расказвання яго педагогам.

Успрыманне мастацкай літаратуры непарыўна звязана з пранікненнем у мастацка-вобразны змест яе твораў. У літаратурных мастацкіх вобразах адлюстроўваецца ўсё рэальнае навакольнае жыццё. Зразумела, што іх успрыманне апасродкавана мінулым вопытам дзіцяці, які пачынаецца ад самага нараджэння і з цягам часу ўсё больш удасканальваецца. Чым цяснейшая сувязь існуе паміж зместам мастацкага твора і жыццёвым вопытам дашкольнікаў, тым большай эмацыянальнасцю вызначаецца іх успрыманне.

Аб магчымасці дашкольнікаў глыбока ўспрымаць змест літаратурных твораў як мастацтва слова, пранікаць у іх маральна-эстэтычны сэнс сведчаць псіхалагічныя даследванні Д.Б.Эльконіна, А.У.Запарожца, Л.І.Бажовіч, Л.С.Славінай, у якіх вучоныя адзначаюць, што характэрныя асаблівасці псіхікі, усведамлення і паводзін дзяцей дашкольнага ўзросту дазваляюць выхавальніку актыўна кіраваць працэсам успрымання мастацкага твора, які з боку дашкольнікаў носіць актыўны і дзейсны характар. Таксама ў сваіх даследваннях вучоныя паказваюць, што ўспрыманне мастацкіх твораў дашкольнікамі суправаджаецца шчырасцю, праўдзівасцю, непасрэднасцю перажыванняў і зацікаўленнасцю, захапляльнасцю, развіццёі уяўленняў, на аснове якіх пераўтвараецца вопыт дзіцяці.

Дашкольны ўзрост з'яўляецца перыядам актыўнага станаўлення ўспрымання мастацкіх твораў дзецьмі.

Успрыманне мастацкага твора малодшымі дашкольнікамі вызначаецца сваёй непасрэднасцю. Яны эмацыянальна ўспрымаюць падзеі, што адбываюцца ў творы, актыўна перажываюць усё, што адбываецца з героем, нават з фантастычным, суперажываюць разам з ім. Іх вельмі радуе спрыяльны ход падзей, перамога дабра над злом. Пры гэтым іх увага у большай ступені накіравана на саміх герояў твора. Выхаванцаў цікавіць знешні від герояў, іх дзеянні, учынкі. Ва ўяўленнях і ацэнках літаратурных твораў у малодшых дашкольнікаў у большай частцы пераважае палярнасць, якая вызначаецца або белымі, або чорнымі тонамі.

У выхаванцаў чатырох гадоў мастацкі вопыт удасканальваецца і ўзбагачаецца. Яны ўжо пачынаюць адрозніваць межы паміж рэальнымі і казачнымі жанрамі, адчуваюць законы казачнай фантастыкі. Гэта дазваляе паступова развіваць першыя ўяўленні выхаванцаў аб некаторых асаблівасцях жанра (загадкі, казкі. апавяданні, небыліцы).

Іншы раз, выражаючы свае эмацыянальныя адносіны да мастацкіх твораў, выхаванцы выконваюць нечаканыя для дарослых дзеянні. Спачуваючы літаратурнаму герою, дзіця спрабуе непасрэдна, практычна ўдзейнічаць на творы мастацтва, замест таго, каб перанесці свае адносіны на рэчаіснасць, якая ў іх адлюстравана. Чорнай фарбай замалёўвае на карцінцы адмоўнага героя, вырывае ілюстрацыю з яго адлюстраваннем, прапускае ў час пераказу непрыемныя падзеі, змяняе іх ход, канцоўку твора.

Выхаванцы пяцігадовага ўзросту дастаткова асэнсавана ўспрымаюць мастацкі твор. Пры гэтым яны лёгка ўстанаўліваюць простыя прычынныя сувязі ў сюжэце, характарызуюць герояў кніг, часцей выказваюць правільныя меркаванні аб іх учынках, якія грунтуюцца на жыццёвых уяўленнях аб пэўных нормах маральных паводзін, што ўжо склаліся. Эмацыянальныя адносіны да герояў кніг і літаратурных фактаў набываюць у выхаванцаў дзейнаснае значэнне. Дзеці становяцца пасіўнымі ўдзельнікамі адлюстоўваемых падзей, якія яны імкнуцца перажыць у сваіх думках разам з героямі. Выдатны дзіцячы пісьменнік і мовазаўца К.І.Чукоўскі пісаў, што менавіта ў гэтую пару ў дзяцей заканчваецца перыяд зліцця паэзіі з крыкамі і тупаннем ног і пачынаецца эпоха, якая вызначаецца больш высокай культурай, эпоха дыферэнцыацыі мастацтваў. Дзеці імкнуцца да спасціжэння ўнутранага сэнсу твора. Мастацтва слова становіцца для іх самацэнным.

Выхаванцы старэйшай групы могуць ужо ў пэўнай ступені перажыць у сваіх уяўленнях змест таго, пра што напісана ў кнізе. Яны пераходзяць на стадыю асабіста мастацкіх адносін да літаратуры. Тут садзейніцтва і саўдзельніцтва пры ўспрыманні мастацкага твора змяняецца больш высокай ступенню - спачуваннем, здольнасцю перажыць змест твора ў сваіх дзеяннях, патрэбай у такога рода перажываннях.

А.Ул.Запарожац адзначыў, што дзяцей ужо не здавальняе такое вызначэнне сітуацыі, калі невядома, хто добры, а хто дрэнны. Яны намагаюцца падчас успрымання адразу вызначыць станоўчых герояў, прыняць іх пазіцыю і негатыўна становяцца да ўсіх тых, хто іх у гэтым творы не здавальняе. Бывае, што нават нежывыя рэчы падлягаюць суровай крытыцы, калі дзіця не знаходзіць таго, каго можна было б абвінаваціць у тым, што здарылася.

Характэрнымі асаблівасцямі ўспрымання становяцца неаднолькавыя адносіны выхаванцаў да твораў пэўнага зместу і стылю (казачным, вандроўніцкім, прыродазаўчым, гістарычным, фантастычным і інш.) У працэсе разгляду мастацкага твора дзеці спрабуюць устанаўліваць шматлікія сувязі ў тэксце (логіку падзей, прычыны і вынікі ўзнікнення канфліктаў, матывы паводзін герояў, ролю мастацкай дэталі і інш.).

На шостым годзе жыцця выхаванцы ўспрымаюць літаратурнага героя ў яго розных праяўленнях. Іх ужо цікавіць не толькі знешні выгляд героя, але і яго ўчынкі, перажыванні, думкі, якім дзеці імкнуцца даць пэўную ацэнку. У гэтым узросце адносіны да прачытанага знешне праяўляюцца не так ярка, як у маленькіх, але яны набываюць значна большую асэнсаванасць, глыбіню і ўстойлівасць.

Эмацыянальны водгук, які выклікаюць кнігі, узбагачае духоўны свет дзіцяці, рыхтуе яго да рэальнага жыцця, павышае цікавасць да ўнутранага свету людзей, дапамагае лепш убачыць драматычнае і камічнае ў жыцці, з гумарам адносіцца да некаторых жыццёвых сітуацый. Гэта, у сваю чаргу, вядзе да фарміравання ў выхаванцаў старэйшай групы мастацкага густу. У іх паяўляюцца любімыя пісьменікі, апавяданні, казкі.

Дашкольны ўзрост лічыцца найбольш спрыяльным перыядам мастацкага ўспрымання паэзіі. У гады дзяцінства назіраецца асаблівае імкненне дзіцяці да рытмічна-арганізаванага склада маўлення. Дзеці вельмі любяць слухаць і чытаць вершы. Яны аддаюць ім відавочную перавагу ў параўнанні з празаічнымі творамі. Дзяцей цягне да дынамічных рытмаў, радаснай мелодыкі, рыфмы.

Читайте также: