Подагра касаллиги хакида маълумот

Организмда пешоб кислотасининг тўпланиши билан кечадиган буйрак ва бўғим касаллиги, бу - подаградир. Хасталик бўғимларда пешоб кислотаси тузларининг йиғилиши билан намоён бўлади. Ўз вақтида муолажа қилинмаса, подагра буйрак тош ҳасталигини келтириб чиқариши, асорати сифатида эса оёқ бўғимларида сурункали оғриқ сақланиб қолиши мумкин. Бугунга келиб подагра билан оғриган беморлар сони Ер юзида 2 фоизни ташкил этади. Касаллик аёлларга қараганда эркаклар орасида нисбатан кўпроқ қайд этилади. Сизнингча, бунинг сабаби нимада? Мавзу юзасидан атрофлича фикр юритамиз.

Ёшнинг аҳамияти борми?

Подагра эркаклар саломатлигига анча эртароқ хавф солади, илк аломатлари 40 ёшдан сўнг намоён бўлиши мумкин. Аёлларда эса менопауза даврига қадар касаллик белгилари кузатилмайди, негаки, эстроген гормони пешоб кислотасининг организмдан чиқиб кетишини таъминлайди. Англаганингиздек, подагра юзага келса ҳам, у 55 ёшдан сўнг бошланиши мумкин.

Кичик ёшдаги болалар ва ўсмирлар ўртасида подагра билан хасталаниш ҳолатлари деярли мавжуд эмас.

Оёқ бармоқларини эҳтиёт қилинг!

Пешоб кислота­сининг тўпланиши сабаб ҳосил бўлган чўкма аста-секин қонга ўтади. Натижада, ички аъзолар ҳамда бўгимлар пе­шоб кислотаси кристаллари билан зарарланади. Бўғимлар ич-ичидан қисман ёки тўлиқ шикастланиши мумкин. По­дагра дастлаб оёқ панжаси, кафти, бармоқлар, тирсак ва тизза бўғимларига зарба беради. Қадам ташлаш вақти оёқда қўзғаладиган кучли оғриқ шундан.

Ўз вақтида ташхисланиб, даво чоралари бошланмас экан, касаллик соғлом бўғимларни зарарлаб бораверади. Якуний нуқта эса буйраклардир. Хасталик кам ҳолларда сурункали тус олса-да, муолажа ниҳоясига етказилмаса, қайталанувчи хуружлар эҳтимоли пайдо бўлади.

Касаллик асосан тўрт босқичда ривожланади. Булар:

• симптомларсиз кечадиган давр;
• ўткир подагратик артрит;
• кризис даври ўртасидаги ҳолат;
• бўғимларда сурункали подагра асоратининг сақланиб қолиши.

Мабодо, буйракларингиз оғримаяптими?

Подагранинг келиб чиқиш сабаби иккита, организм кўп миқдорда пешоб кислотасини ишлаб чиқара бошлайди, буйраклар эса уларни ташқарига ҳайдашга улгурмайди. Иккинчи ҳолат, организмда пешоб кислотасининг ишлаб чиқарилиши меъёрида, аммо буйракларнинг
функцияси бузилган.

Қуйидаги ҳолатларда подаграга мойиллик пайдо бўлиши мумкин:

• артериал гипертония, гиперлипидемия, ортиқча тана вазни, буйрак етишмовчилиги, қандли диабет ва ошқозон ости бези касалликлари билан хасталаниш;
• кўп миқдорда ва мунтазам гўшт, балиқ, ққўзиқорин, ловия ва нўхат, яъни оқсилга бой маҳсулотларни истеъмол қилиш;
• камҳаракат инсонлар ва жисмоний юкламадан қочадиганларда;
• спиртли ичимликларни истеъмол қилувчилар, пивохурликни ёқтирадиганлар ҳам
  хавфли гуруҳга киритилади.

Тиббиётда подагранинг насл суриш эҳтимоли тилга олинади, аммо бу тўлиқ исботини топмаган. Агар ота-онанинг бири подагра билан оғриган бўлса, унинг фарзандларида ушбу касаллик кузатилади, дея аниқ ҳулоса қилиб бўлмайди. Ташқи таъсирлар туфайли организмда касалликка мойиллик келиб чиқса, подагра бўй кўрсатиши мумкин.

Ўткир ва сурункали

Тўйиб овқатлангач ва спиртли ичимликлар қабул қилинганидан сўнг юзага келадиган бўғим оғриқлари ўткир подагра хуружини англатиши мумкин. Шунингдек:

• оёқ бўғимларида оғриқ қўзғалиши асосан тунда ва тонгга яқин кузатилади;
• кундузлари деярли безовталик йўқ (аксарият беморларни айни шу ҳолат чалғитади);
• бўғим яллиғланиши келиб чиқади, одатда бу оёқнинг бош бармоғида акс этади;
• зарарланган бўғим шишади, териси қизаради, қўл билан пайпасланганда иссиқлик сезилади, тана ҳарорати кўтарилиши мумкин;
• айрим ҳолларда кўнгил айниши, жиғилдон қайнаши, артериал қон босимининг ортиши ва иштаҳасизлик ҳам кузатилиши мумкин.

Илк касаллик хуружидан сўнг даво чоралари ўтказилмаса ва подагранинг авж олишига бепарволик қилинса, у сурункали турга ўтиши мумкин. Тиббиётда сурункали подагра тофуси дея аталувчи ҳодиса буй­раклар фаолиятининг тўлиқ бузилиши, буйрак тош касаллиги ҳамда подагратик нефритни келтириб чиқариши билан хавфли саналади.

Тугунлар нимаси бўлди?

Оёқ панжасида юзага келган оғриқни ҳар ким ўзича даволайди. Tўғри муолажа эса афсуски, энг сўнгида эсга келади. Ўтказиб юборилган касаллик подагратик тугунлар — тофусларни келтириб чиқаради. Сарғимтир кўринишдаги пешоб кислотаси тузлари таъсирида ҳосил бўлган тугунлар оёқ панжаси, қулоқ супраси, оёқнинг сон қисмида, болдир, пешана ва бурун пардевори тоғай қисмида учрайди. Тугунлар ёрилганида пешоб кислотаси тузининг оқимтир кристаллари кўзга ташланади ва бу жараён оғриқли кечади.

Организм тофусларни ёт жисм сифатида қабул қилади ва улар билан курашиш учун лейкоцитларни меъёридан кўп миқдорда ишлаб чиқара бошлайди. Бу эса яллиқланишни келтириб чиқаради.

Подагра кқп ҳолларда қандли диабет ва семизликка ҳамроқлик қилади.

Хуруж бошландими?

Зарарланган бўғимда оғриқ қўзғалдими, дарҳол ваҳима қилишга шошилманг! Дастлаб, оғриқ бераётган тана қисми, мисол учун, оёқ панжаси тагига ёстиқ қўйинг. Безовтапикни камайтиришда муз бўлаклари солинган халтача ёрдамида компресс ўтказиш мумкин. Кўпроқ суюқлик ичинг, газсиз сув, суюқ дамланган кук чой, кисель, компотлар, сут. Тановулга камроқ ypғy беринг, таомнома асоси суюқ овқатлардан ташкил топиши лозим.

Кимга мурожаат этилади?

Бўғимда юзага келган оғриқ ёхуд буйрак фаолиятидаги безовталиклар билан дастлаб терапевт-шифокор кўригига йўл оласиз. Сўнг ташхисни аниқлаштириш учун ревматолог мутахассис ҳулосаси талаб қилинади. Пешоб кислотаси миқдорини баҳолашда қоннинг биокимёвий таҳлили ўтказилади. Айрим ҳолларда бўғим функцияси бажарилиб, синовиал суюқлик диагностикаси амалга оширилади. Шунингдек, рентгенологик текширув ҳам тайинланиши мумкин.

Подагра муолажаси асосан иккита босқичда олиб борилади. Дастлаб, оғриқ хуружларини бартараф этишга қаратилган препаратлар гуруҳига мурожаат қилинади. Сўнг организмда моддалар алмашинувини яхшилашга эътибор қаратилади. Яллиғланишга қарши дори воситаларини ўз вақтида қабул қилиш ҳамда қатьий парҳез, албатта, кутилган натижани беради. Энг муҳими, жарроҳлик аралашувига ҳожат бўлмайди.

Ҳар бир бемор организмининг индивидуаллигидан келиб чиқиб, муолажа турли муддатларда давом этиши мумкин.

Олдини олиш мумкинми?

Подагра билан оғриган беморлар, ка­саллик қайталанмаслиги учун қуйидаги чораларга диққат қилишлари лозим:

• сузиш билан шуғулланинг, бўғимлар учун ғоят фойдали машқ;
• велосипед мининг;
• вақтивақти билан пиёда юринг;
• қулай пойабзал кийинг (оёқни сиқмасин);
• бўғимлар гимнастикасини ўрганиб олингда, мунтазам бажариб боринг;
• иссиқ кунларда ўтўланлар устида оёқяланг юриш фойдалидир;
• ҳафтасига бир марта гўштсиз (балиқсиз) кунларни ташкиллаштиринг, кун давомида фақат сабзавотли салат ва бўтқалар истеъмол қилинади;
• тамаки чекишни ташланг, агар кашандалар сафида бўлсангиз, албатта;
• қора чой, қаҳва ва какаодан воз кечинг.

Парҳез шарти шуки.

. кун давомида тўрт маҳал, оз-оздан таомланилади, ейилган луқмани яхшилаб чайнаб, сўнг ютиш даркор. Тўйиб овқатланиш ман этилади. 1,5 литрдан кам бўлмаган миқдорда суюқлик ичиш эса айни муддаодир. Касаллик хуружларида суюқдик миқдорини кўпайтириш мумкин.

Таомномага киритинг:

• буғда пиширилган таом ва егуликлар;
• сабзавотли ва сутли бўтқалар, сутқатиқ маҳсулотлари;
• товуқ, курка ва қуён гўшти;
• парранда тухуми;
• пишлоқ ва творогнинг ёғсиз турлари, макарон;
• сабзавотлар карам, сабзи, картошка, бодринг, қовоқча, бақлажон;
• оз миқдорда мева мураббоси, мармелад, зефир ва шоколадсиз конфетлар;
• барча турдаги ёнғоқлар;
• наъматак дамламаси, газсиз сув, компот, кўк чой;
• мевалар — олма, нок, олхўри, шафтоли, цитруслар.

Нон тури бўйича чеклов йўқ.

Рационда чекланг:

• консерва, дудланган ва гўшт маҳсулотлари;
• балиқ увилдириғи, дудланган балиқ гўшти;
• дуккаклилар ясмиқ дони, нўхат, ловия;
• соя соуси;
• спиртли ичимликлар, пиво;
• зираворлар, хантал, аччиқ қалампир;
• шоколад, кремли торт ва пирожнийлар;
• маймунжон, анжир, узум;
• аччиқ ва шўр егуликлар, шўр таъмли пишлоқ.

Шифокор буюрган парҳезга муолажа даврида амал қилинади. Бемор соғайгач, аста-секинлик билан овқатланиш рационига тақиқланган маҳсулотларни киритиб бориши мумкин, аммо бу бирданига юз бермайди. Яхшиси, даволаш чоралари якунига етгач, ярим-бир йил давомида парҳезни давом эттирган маъқул.

Podagra bemorlarda qaytalanuvchi o‘tkir artrit va podagrik tugun (shish)lar – tofuslar hosil bo‘lishi bilan kechadi. Bo‘g‘imlar zararlanishi bilan birga buyraklarning shikastlanishi ham podagraning asosiy belgilaridan biri hisoblanadi.

Podagra (grekcha so‘zdan olingan bo‘lib “oyoq qopqoni” degan ma’noni bildiradi) – metabolizm (moddalar almashinuvi)ning buzilishi natijasida yuzaga keladigan kasallik bo‘lib, organizmning turli to‘qimalariga natriy monourati ko‘rinishida urat tuzlari va siydik kislotasi kristallari to‘planishi bilan tavsiflanadi. Ushbu xastalik asosida organizmda peshob kislotasining yig‘ilishi va uning buyraklar orqali chiqarilishining buzilishi yotadi. Bu holat qonda shu kislotaning ko‘payishi (giperurikemiya)ga olib keladi.

Foto: Mythiclook.com

Bu dard ko‘proq erkaklarda uchraydi. Lekin oxirgi vaqtlarda ushbu xastalik ayollar o‘rtasida ham tez-tez uchrab turibdi. Katta yoshli aholi o‘rtasida kasallik ko‘p aniqlanadi.

Tarixiy ma’lumotlarga nazar solinsa, podagraning ancha qadimdan ma’lumligi ko‘rinadi. Kasallik xaqidagi eng dastlabki hujjatlar Misr davlatida eramizdan avvalgi 2600 yilda qayd etilgan. Ular oyoq panjasidagi katta barmoqdagi artritning ta’riflanishiga asoslanadi. Yunon shifokori Gippokrat eramizdan avvalgi V asrda o‘zining “Aforizmlar”ida kasallik ayollarda menopauza (klimaks)gacha uchramasligini aytib o‘tgan. 1679 yilda golland olimi Antoni Van Levenguk birinchi marotaba peshob kislotasi kristallarini mikroskopik tuzilishini ta’riflab bergan. 1899 yilda podagrik artrit xurujida bo‘g‘im suyuqligida urat kristallari aniqlangan. O‘rta asrda va XX asrgacha asosan podagra bilan boy va taniqli shaxslar kasallangan. Shuning uchun podagra dardi “aristokratlar xastaligi” deb atalgan. Kasallik ortiqcha tana vazni, ko‘p ovqat iste’mol qilish (asosan go‘sht mahsulotlari), alkogol suiste’moli bilan bog‘liq deb sanalgan.

Menopauzagacha ayollar podagra bilan kamdan kam holatlarda kasallanadi. Ehtimol bu estrogenlarning peshob kislotasiga ijobiy ta’siri oqibatidir. O‘smirlar va yoshlarda podagrik o‘tkir xuruj juda kam hollarda uchraydi. Odatda bu holat siydik kislotasi sintezining birlamchi (tug‘ma) va ikkilamchi nuqsonidan kelib chiqadi.

Podagraning kelib chiqishi va rivojlanishiga ta’sir qiluvchi bir qator salbiy omillar mavjud: Ushbu xavf omillariga arterial gipertoniya, giperlipidemiya kabi kasalliklar kiradi. Shuningdek, organizmga ko‘p miqdorda purin asoslarining tushishi, masalan, ko‘p miqdorda qizil go‘sht iste’mol qilish, baliqning ba’zi xillari, kofe, kakao, choy, shokolad, no‘xat, alkogol ayniqsa, o‘zida peshob kislotasining dastlabki mahsuloti bo‘lgan guanozin va ksantin moddasini saqlovchi ichimlik – pivo ichish ham sabab bo‘ladi. Purin nukleotidlari katabolizmining ortishi masalan, o‘smaga qarshi davolash muolajalarida autoimmun kasalliklaridagi kuchli apoptozda ham kuzatiladi. Yana siydik kislotasining peshob bilan ajralishining susayishi ya’ni, buyrak yetishmovchiligida ham bemorning ahvoli tang bo‘ladi. Peshob kislotasining organizmdan chiqarilishi pasayishi bilan bir vaqtda uning qayta ishlab chiqarilishi, masalan sintezining ortishi (alkogol suiste’moli, shok holatlarida) xasta ancha bezovta bo‘ladi. Bu xastalikka nasliy moyillik bo‘lishi ehtimoli ham yuqori.

Kasallik patogenezi asosida qonda peshob kislotasining ortishi yotadi. Lekin bu belgi giperurikemiya va boshqa kasalliklarda ham uchraydi. Qon kasalliklari, o‘smalar, buyrak kasalliklari, haddan ziyod jismoniy zo‘riqish, yog‘li ovqatlarni iste’mol qilishda ham siydik kislotasi qonda ko‘payib ketadi.

Podagraning kelib chiqishida uchta asosiy element mavjud:

Peshob kislotasi birikmalarining organizmda to‘planishi va ushbu birikmalarning a’zo va to‘qimalarda yig‘ilishi tufayli dard rivojlanadi.

Zararlangan sohalarda o‘tkir yallig‘lanish xurujlari, asosan bo‘g‘imlar atrofida podagrik tugunchalar va tofuslar hosil bo‘lishi kuzatiladi.

Foto: Sustavam.ru

Ushbu xastalikning to‘liq rivojlanishi to‘rt bosqichdan iborat:

Belgisiz giperurikemiya, o‘tkir podagrik artrit va xurujlar orasidagi davr hamda bo‘g‘imlarda surunkali moddalar almashinuvi jarayonlarining buzilishi sababli zararli xiltlarning yig‘ilishi.

Nefrolitiaz birinchidan boshqa har qaysi bosqichda rivojlanishi mumkin. Qonda va peshobda siydik kislotasining zichligi doimiy ravishda ortib boradi. Bemorda bo‘g‘imlarda kuchli og‘riq va harorat ko‘tarilishi bilan kechuvchi monoartrit (bitta bo‘g‘imning og‘rishi) ko‘rinishidagi yallig‘lanish, nefroskleroz va buyrak yetishmovchiligi bilan yakunlanuvchi urolitiaz va qaytalanuvchi piyelonefritlar kuzatiladi.

Bo‘g‘imlarning sinovial bo‘shlig‘idagi suyuqlikda siydik kislotasi kristallari va to‘qimalarda urat tuzlarining yig‘ilishini laboratoriyada biokimyoviy tahlil va mikroskopik usul yordamida aniqlash mumkin.

Ikkita va undan ko‘p diagnostik ko‘rsatkichni aniqlash bemorda podagra tashxisini qo‘yishga asos bo‘ladi.

Ushbu kasallik tarixining bayonida bemorda ikki marotaba oyoq bo‘g‘imlarida shish va kuchli og‘riq xuruji kuzatilgan bo‘lishi kerak. Xurujlar dardning erta bosqichlarida to‘satdan kuchli og‘riq bilan boshlanadi va 1-2 hafta ichida to‘liq klinik sog‘ayish ro‘y beradi. Podagrik xuruj oyoqning bosh barmog‘idagi yallig‘lanish bilan yuzaga keladi. Unda klinik jihatdan isbotlangan tofus (shish)lar kuzatiladi.

Bemorning kasallik tarixida xastalikning aniq belgilarining ko‘rsatilishi uning organizmida kolxitsin dori vositasiga nisbatan tez javob reaksiyasi bo‘lishi, ya’ni davo muolajalari boshlangandan so‘ng 48 soat ichida yallig‘lanish belgilarining kamayishi kuzatiladi. Rentgen tekshiruvi tashxisning majburiy usullar ro‘yxatiga kiritilmagan. Lekin ushbu tekshirish usuli to‘qimalarda tofuslar yig‘ilishi va qayta-qayta yallig‘lanish oqibatida suyak to‘qimalarining zararlanishini ko‘rsatishi mumkin. Rentgen tekshiruv usuli surunkali podagraning bo‘g‘imlarga qanchalik salbiy ta’sir etishini nazorat qilishga yordam beradi.

Giperurikemiyani (qonda siydik kislotasi miqdorining oshib ketishi) aniqlashning o‘zi podagra tashxisini qo‘yish uchun yetarli emas. Chunki, qonida bor-yo‘g‘i 10 foiz giperurikemiya aniqlangan bemorlar podagra bilan og‘riydi.

Birinchi marotaba podagra xastaligi aniqlangan bemorlar viloyat va shahar klinik shifoxonalarining ixtisoslashtirilgan revmatologik bo‘limlarida davolanishlari zarur. Xastalik qo‘zg‘almagan (remissiya) davrida bemorlarga davo muolajalari buyurilib, ular yashash joyi bo‘yicha mahalliy poliklinikalarda revmatolog va nefrolog nazoratida bo‘lishlari shart.

Bemorning tezda oyoqqa turishida parhezning ham ahamiyati katta. Ushbu tavsiyalar asosan purin moddasi va alkogol iste’molini chegaralashga qaratilgan. Purinni yuqori miqdorda saqlovchi go‘sht va baliq, kakao, kofe, choy kabi mahsulotlardir. Oxirgi ma’lumotlarga ko‘ra tana vazni uglevodlar va kaloriyali ovqatlar iste’molini chegaralash hamda o‘simlik oqsili va to‘yinmagan yog‘larni iste’mol qilishni ko‘paytirish bilan qonda ortiqcha xolesterin va siydik kislotasi zichligini kamaytirish mumkin.

Iloji boricha kasallangan bo‘g‘imni zo‘riqtirmaslik lozim. Vaqti-vaqti bilan uni ko‘tarilgan holatda ushlab turib, 15-20 daqiqadan kuniga 2-3 marotaba bo‘g‘im ustiga og‘riq pasayguncha muz qo‘yish zarur. Aspirinni suiste’mol qilib bo‘lmaydi. Chunki, u siydik kislotasining qondagi miqdorini ko‘paytirishi va kasallik belgilarini kuchaytirishi mumkin. Doimiy ravishda qonda peshob kislotasi miqdorini o‘lchab turish lozim. Har kuni yarim soatdan ko‘proq jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanish kerak. Ochiq havoda ko‘proq sayr qilish, velosipedda yurish, raqs tushish, suzish kerak. Ertalabki badantarbiya ham muhim o‘rin tutadi. Sport bilan shug‘ullanish bemor uchun har qanday dori vositasidan foydaliroq va ko‘proq samara beradi.

Kuniga 2 litrdan kam bo‘lmagan toza suv ichish kerak. Buyraklar siydik kislotasini qondan yuvib chiqarishi uchun bemor har qanday suyuqlik (kofe, choy, sharbat) emas, aynan toza suv ichishi kerak. Organizm yetarli toza suv bilan ta’minlanmasa hatto, sog‘lom buyraklar ham qonni xiltlardan tozalay olmaydi.

Qonda minerallar miqdorini aniqlab, zarur bo‘lganda bemorning taomnomasiga vitamin va minerallar kompleksi qo‘shiladi. Ayniqsa, podagrada organizmga C vitamini zarur bo‘ladi. Benzoat natriy saqlovchi gazli ichimliklar, kukunli meva sharbatlari, algkogol ichishni bemorga man etish kerak.

Ovqat ratsionini meva va sabzavotlar va turli yorma donli mahsulotlar bilan boyitish lozim. Xasta kishilar hayvon oqsili iste’mol qilishni kuniga 120 gramdan oshirmasliklari shart. Yana ularga yarim tayyor mahsulotlar va yog‘li kolbasa mahsulotlarini tanovul etish tavsiya etilmaydi.

Foydali maqolalarni Telegram kanalimizda kuzatib boring!

Видео: Tasi-IX

Видео: You Tube

Гипертония қандай хасталик?

Гипертония — қон томирларининг нерв-функционал фаолияти бузилиши натижасида келиб чиқадиган касалликдир. Касаллик асосан 40 ёшдан катталарда учрайди, лекин сўнгги йилларда ёшларда ҳам тез-тез кузатилмоқда. Бу дарддан аёллар ҳам, эркаклар ҳам бир хил азият чекишади. Гипертония юрак-қон томир тизими касалликлари билан хасталанган кишиларнинг ўлимига сабаб бўлувчи асосий сабаблардан бири ҳисобланади.

Тадқиқотларга кўра, гипертония сайёрамиздаги ногиронликнинг асосий сабабларидан биридир. Статистик маълумотларга кўра, қон босими ошганда биринчи ёрдам кеч кўрсатилса, беморларнинг аҳволи жуда оғирлашиши, ҳатто ўлим ҳолати кузатилиши мумкин.

Қон босими ошиши белгилари

Гипертониянинг асосий аломати — мия томирларининг спазми ва торайиши туфайли бош оғриғидир. Шунингдек, кўпинча қулоқларда шовқин, кўриш ҳолати сусайиши, ҳолсизлик, уйқу бузилиши, бош айланиши, бошда оғирлик ҳисси, юрак уриши тезлашиши намоён бўлади. Бу аломатлар касалликнинг эрта босқичида сезилади. Кейинчалик, юракнинг узоқ вақт давомида зўриқиб ишлаши туфайли юрак етишмовчилиги юзага келади.

Шунингдек, кўплаб беморларда қуйидаги белгилар учрайди:

ҳар қандай жисмоний фаолликдан сўнг тери юзасининг қизариши;

кўздаги кучли босим (бемор атрофга қараганда кўзларда оғриқ пайдо бўлади, шунинг учун улар дам олишни ва кўзларини ёпиқ тутишни афзал кўришади);

юракнинг тез уриши;

тўқималарда шишлар пайдо бўлиши;

Гипертониянинг келиб чиқиши сабаблари

Касалликнинг ривожланиш сабаби узоқ вақт давомида стресс ва тушкунлик ҳолатида юриш, тез-тез психологик зўриқишлардир. Кўпинча, буларни доимий эмоционал тарангликни талаб этадиган иш фаолияти келтириб чиқаради. Бундан ташқари, мия чайқалишига учраган беморларда ҳам касаллик ривожланиши хавфи юқори бўлади. Ирсий мойиллик ҳам сабаблар қаторида: агар кишининг авлодида бу касаллик учраган бўлса, унда ҳам ушбу касаллик ривожланиши хавфи бир неча баробарга ортади.

Касаллик ривожланишига таъсир ўтказувчи омиллардан асосийси — камҳаракат турмуш тарзи. Ёш ўтиб боргани сари инсонларда атеросклероз ривожланиши мумкин, бу ўзгариш фонида қон босимининг ошиши эса вазиятни янада жиддийлаштириб юборади. Бу ҳаёт учун ўта хавфли ҳисобланади, чунки торайган қон томирлар орқали мия, юрак, буйракларнинг бир қисмига қоннинг бормай қолиши ёки етарли бормаслиги кузатилади. Агар қон томир деворларида тромб ва холестерин тўпланмалари бўлса, улар кучли босим вақтида ажралиб, капилляр қон томирларида тиқилиб, қон ўтишига тўсқинлик қилиши мумкин. Бу ҳолда миокард инфаркти ёки инсульт юзага келади.

Аёлларда қон босими ошишига сабаб менопауза давридаги гормонал ўзгаришлар бўлиши мумкин. Туз ёки аниқроғи, унда мавжуд натрий, шунингдек, чекиш, алкоголли ичимликларни истеъмол қилиш, семизлик ҳам юрак-қон томир тизимига босим ўтказади.

Гипертония ривожланишига таъсир этувчи омиллар қуйидагилардан иборат:

Ортиқча вазн, метаболик касалликлар, эндокрин касалликлар, кам ҳаракат турмуш тарзи;

мунтазам эмоционал стресслар, руҳий тушкунлик, фожиали воқеаларни бошдан ўтказиш, яқин инсонларни йўқотиш;

бизнесдаги, ишдаги муаммолар туфайли кучли асабий таранглик;

бош мия жароҳатлари (автоҳалокат, йиқилиш, гипотермия);

юрак-томир тизимига салбий таъсири бор сурункали касалликлар (қандли диабет, подагра, ревматоид артрит);

вирусли ва юқумли касалликлар (менингит, синусит, гайморит);

Қон томирларида ёш билан боғлиқ ўзгаришлар;

қонда холестерин миқдорининг юқори бўлиши, натижада қон томир деворларида тўпланмалар ҳосил бўлади;

зарарли одатлар (чекиш, алкоголли ичимликлар ичиш, меъёрдан ортиқ қаҳва истеъмол қилиш);

кун давомида кўп миқдорда туз истеъмол қилиш;

қонда адреналинни ошириш;

компьютер қаршисида узоқ вақт ўтириш;

очиқ ҳавода кам юриш ва ҳоказо.

Гипертонияни ташхислаш

Беморга аниқ ташхис қўйиш учун шифокор бир нечта лаборатория таҳлиллари ва аппарат текширувлари ўтказиши керак бўлади. Ташхиснинг мақсади касалликнинг босқичи ва гипертония даражасини аниқлаш ҳисобланади. Ушбу маълумотлар билан шифокор самарали даволаш усулини танлаш имкониятига эга бўлади. Касалликнинг дастлабки босқичлари яширин кечгани боис кўпчилик беморлар шифокор ҳузурига кеч келишади. Касалликни бутунлай даволаш жуда мушкул ҳисобланади, шунинг учун беморлар сабр-тоқатга эга бўлишлари керак, зеро касаллик уларга қолган умрлари давомида ҳамроҳлик қилиши мумкин. Шунинг учун касалликни ўз вақтида олдини олиш, шубҳали белгилар пайдо бўлса, шифокор кўригидан ўтиш зарур.

Уй шароитида ҳар бир инсон ўз қон босимини мунтазам ўлчаб туриши керак, энг оптимал кўрсаткич 120/80 мм сим.уст (қуйида бирлик деб келтирилади), ёши катталар учун 130/90. Атроф-муҳит таъсири ёки жисмоний фаоллик натижасида босим 5-10 бирликка ортиши мумкин. Қуйи ва юқори босим ўртасидаги жуда катта фарқ ҳам ҳавотир учун белги бўлади — одатда бу кўрсаткич 50 бирликдан ошмаслиги керак. Агар қон босимининг тез-тез ўзгариши кузатилса, шифокор билан учрашиш тавсия этилади.

Қон босими кўтарилишини даволаш

Даволаш пайтида беморлар ҳар қандай стресс ёки ҳиссий зўриқишдан йироқ бўлгани маъқул. Беморлар очиқ ҳавода: ҳовуз атрофида, боғда, ўрмонда сайр қилишлари тавсия этилади. Тўғри овқатланиш гипертонияни муваффақиятли даволашда муҳим ҳисобланади.

Гипертония босқичлари ва олдини олиш йўллари

Замонавий тиббиёт артериал гипертониянинг 3 босқичини фарқлайди:

1 босқич — Қон босими 140-159 / 90-99 мм сим.уст оралиғида бўлади. Қон босими вақти-вақти билан меъёрга келиши ва яна кўтарилиши мумкин;

2-босқич — Қон босими 160-179 / 100-109 мм сим.уст оралиғида. Артериал қон босими тез-тез кўтарилиб туради ва кам ҳолларда меъёрга тушади.

3 босқич — босим 180/110 мм сим.уст. дан юқори кўтарилади. Босим доимий равишда юқори бўлади ва унинг пасайиши юрак касалликлари туфайли юзага келади.

Овқатланиш тартиби

Бундан ташқари, тандирдан узилган янги нон ўрнига бир-икки кун турган нонни истеъмол қилиш фойдалидир. Кундалик рационга сервитамин, минералларга бой ва касалликка қарши курашишга ёрдам берувчи маҳсулотлардан кўпроқ киритиш керак.

Лейкоз (лейкемия, алейкемия, ок кон касаллиги) — бу кон ҳосил қилиш тизимининг клонал ёмон сифатли (неопластик) касаллиги. Лейкозлар ўз етиологиясига кўра турлича бўлган касалликларнинг кенг гуруҳини ўз ичига олади. Лейкозларда ёмон сифатли клон суяк илигининг йетилмаган гемопоетик ҳужайраларидан ҳам, йетилаётган ва йетук кон ҳужайраларидан ҳам пайдо бўлиши мумкин.

Лейкоз касаллиги ок кон ривожланиши ёхуд ривожланмаслигидан қатъий назар лейкоситлар ишлаб чиқарадиган бутун ҳужайравий аппаратнинг тизимли диффуз гиперплазияси билан ифодаланади.

Хавф омиллари

Маё ва АCС маълумотларига кўра, ок кон касаллиги ривожланишининг аниқ сабаблари фанга номаълумлигича қолмоқда.

Лейкоз ривожланиши хавфининг ошиши билан боғлиқ бўлган омиллар орасида (Маё маълумотларига кўра):

• Кимётерапия ва радиотерапиянинг айрим турлари;
• Айрим генетик касалликлар;
• Бир қатор кимёвий моддаларнинг таъсир қилиши;
• Чекиш (айниқса ўткир миелоид лейкемия хавфи юқори);
• Ирсият (оилада лейкемия ҳолатлари мавжудлиги).

Сабаблари

Лейкозда саратон тўқимаси дастлаб суяк илиги локализацияланган жойида ўсади ва аста-секин нормал кон ҳосил қилиш ҳужайралари ўрнини егаллаб олади. Ушбу жараён натижасида табиий равишда беморда ситопениянинг турли хил вариантлари ривожланади, хусусан анемия, тромбоцитопения, лимфоцитопения, гранулоцитопения. Бунинг натижасида еса ўз навбатида иммунитетнинг заифлашуви ва унинг фонида инфекцион касалликларга чалинишга мойиллик ҳосил бўлиши, кон кетишлар кузатила бошлайди.

Лейкемияда метастазланиш турли хил аъзолар — жигар, талоқ, лимфа тугунлари ва ҳоказоларда лейкотик инфилтратларининг пайдо бўлиши билан бирга кечади. Ички аъзоларда кон томирларининг ўсимта ҳужайралари томонидан обтурацияси натижасида турли ўзгаришлар, хусусан инфаркт, яра-некротик ўзгаришлар юзага келиши мумкин.

Аломатлари

Лейкемиянинг белгилари касалликнинг турига боғлиқ. Аста-секин ўсаётган ёки сурункали лейкемия дастлабки муддатларда бирон-бир белги намоён қилмайди, агрессив ёки тез ўсаётган тури оғир аломатларга олиб келиши мумкин. Унинг белгилари кон ҳужайраларининг (шаклли елементларининг) функцияси йўқотилиши ёки организмдаги ғайритабиий ҳужайраларни тўпланиши сабабли юзага келади.

Ок кон касаллигининг аломатлари одатда қуйидагиларни ўз ичига олади:

• Иситма;
• Кечки терлаш;
• Лимфа тугунларининг катталашиши, одатда оғриқсиз;
• Чарчок ҳисси;
• Йенгил кон кетиш;
• Тери устида мовий ёки бинафшаранг доғлар;
• Такрорий бурун конаши;
• Тез-тез инфекцияларга дучор бўлиш;
• Суяк ёки бўғимлардаги оғриқ;
• Тана вазнининг камайиши ёки иштаҳанинг йўқолиши;
• Қорин оғриғи ёки шишларга олиб келиши мумкин бўлган талок ёки жигарнинг катталашиши;
• Терида қизил доғлар.

Агар лейкоз ҳужайралари мияга кирса, бош оғриқлари, тутқаноқ, онг чалкашлиги, мушакларни назорат қилишнинг пасайиши ва қайт қилиш каби аломатлар пайдо бўлиши мумкин.

Таснифи

Таснифлашнинг 5 асосий тамойиллари мавжуд:

• Ўткир— йетилмаган ҳужайралардан (бластлардан);
• Сурункали— йетилаётган ва йетук ҳужайралар.

• Дифференциацияланмаган;
• Бластли;
• Ситар лейкозлар;

Ушбу тасниф коннинг ҳосил бўлиши ҳақидаги ғояларга асосланади. Ўткир лейкемия ситогенези бўйича қуйидагиларга бўлинади:

• Лимфобластли;
• Миелоид;
• Монобластли;
• Миеломонобластли;
• Еритромелобластли;
• Мегакариобластли;
• Дифференциацияланмаган.

Сурункали лейкемия қуйидаги турлари билан ифодаланади:

• Миелоцитар келиб чиқишли:
  • сурункали миелоцитли
  • сурункали нейтрофилли
  • сурункали еозинофилли
  • сурункали базофилли
  • миелосклероз
  • еритремия / чин полиситемия
  • ессенциал тромбоситемия
• Лимфоситар келиб чиқишли:
  • сурункали лимфолейкоз
  • парапротеинемик лейкемия:
    • миеломли касаллик
    • бирламчи валденстром макроглобулинемияси
    • Франклиннинг оғир занжири касаллиги
    • тери лимфоматози — Сезари касаллиги
  • Моноцитар келиб чиқиши:
    • сурункали моноситар
    • сурункали миеломоноситар
    • Х гистиоситоз.

Ҳозирги вақтда ўсимта ҳужайраларини иммун фенотипига қараб CД19, CД20, CД5, иммуноглобулинларнинг йенгил занжирлари ва бошқа антиген белгилар ёрдамида аниқрок таснифлашни амалга ошириш мумкин.

• Лейкемик— лейкоситлар сони 50-80 × 10 9 / л дан кўп, шу жумладан бластлар ҳам;
• Сублейкемик— лейкоситлар сони 50-80 × 10 9 / л, шу жумладан бластлар ҳам;
• Лейкопеник— периферик конда лейкоцитлар миқдори меъёрдан паст, аммо бластлар мавжуд;
• Алейкемик— периферик конда лейкоцитлар миқдори меъёрдан паст, бластлар йўқ.

Морфологик хусусиятлари

Юқори дифференциация блоки билан лейкемия ҳужайралари прогенитор ҳужайраларнининг дастлабки тўртта синфига оид ўзак ва бласт ҳужайраларга ўхшаб кетиши мумкин. Шунинг учун, дифференциация даражасига кўра бундай лейкозлар бластли ва дифференциацияланмаган деб аталади. Уларнинг кечиши ўткир бўлганлиги сабабли, ўткир лейкозларни бластли ва дифференциацияланмаган турларга ажратиш мумкин.

Дифференциация даражаси паст бўлганида ок кон ҳужайралари проситар ва ситар прогенитор ҳужайраларга ўхшайди, касалликнинг ёмон сифатлилик даражаси камроқ, кечиши сурункали ва ситар деб аталади.

Ўткир лейкемиянинг асосий клиник белгилари:

Сурункали лейкемиянинг асосий клиник белгилари (аломатлар бир хил, аммо худди тескариси):

Ташхислаш

Ок кон касаллигини ташхисида морфологик тадқиқотлар катта аҳамиятга ега. Ҳаёт чоғидаги морфологик ташхиснинг асосий усуллари ёнбош суяги трепанобиопсияси ёки тўш суяги ва бошқа аъзоларнинг пункциясидан олинган суяк илигининг биопатлари ва периферик кон суртмаларини ўрганиш саналади.

Даволаш

Сурункали лейкемияда шифокор қўллаб-қувватловчи тактикани танлайди, унинг мақсади асоратлар ривожланишини кечиктириш ёки олдини олишдир. Ўткир лейкемияда шошилинч терапия талаб қилинади, бу юқори дозаларда кимётерапевтик воситаларни қабул қилишни ўз ичига олади. Кимётерапия организмга ок кон ҳужайраларидан тозаланишга имкон беради. Шундан сўнг, агар талаб етилса, соғлом донорлик суяк илиги ҳужайраларини трансплантацияси буюрилади.

Ситостатиклар — бу атипик ҳужайралар ўсишини бостирувчи дорилар. Улар вена ичига ёки таблетка шаклида оғиз орқали юборилади. Касалликнинг турли варианти ўзига хос даволаниш режимини талаб қилади. Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг тавсияларига кўра, ҳар бир мутахассис турли хил терапия режимларига амал қилиши мумкин. Лейкемиянинг аниқ варианти аниқлангач (ҳужайра таркибини ҳисобга олган ҳолда), беморга зарур схема бўйича бир неча курсларда кимётерапия буюрилади:

1. Биринчи курс зарарли ҳужайраларни йўқ қилишга қаратилган. Унинг давомийлиги индивидуал равишда белгиланади ва бир неча ойни ташкил етиши мумкин.
2. Биринчи курс муваффақиятли амалга оширилгандан сўнг, қўллаб-қувватловчи терапия буюрилади — беморга ситостатиклар олдинги дозалар ва миқдорда берилади.
3. Охирги босқич — бу профилактика курси. У олинган терапевтик таъсирни кучайтиради ва беморга ремиссияда узоқрок бўлишга имкон беради. Барча кимётерапия курси тугагач, ушбу касаллик билан бошқа дуч келмаслик еҳтимоли юқори бўлади.

Бироқ, тиббиёт ҳали йетарлича ривожланмаган ва организм ўзини олдиндан айтиб бўлмайдиган даражада тутиши мумкин. Шундай қилиб, тўлиқ даволанишдан кейин касаллик қайталаниши еҳтимоли ҳам йўқ емас. Бундай ҳолда, даволанишнинг яна бир варианти — суяк илиги трансплантацияси таклиф етилади.

Фред Хатчинсон номидаги Сиетл ўсимталарни тадқиқ қилиш маркази тадқиқотчилари иммунитет ҳужайраларининг ўсмаларга қарши фаоллигини оширишнинг янги усулини кашф етишди. Бунинг натижасида илгари умидсиз деб ҳисобланган беморларни даволашда деярли 100% самарадорликка еришиш мумкин бўлди. Ўтказилган тадқиқотларда 29 беморнинг 27 нафарида янги терапияни қўллашдан сўнг суяк илиги таҳлили ёмон сифатли ҳужайраларнинг тўлиқ йўқлигини кўрсатди.